เมื่อวันที่ 4 ต.ค. 51 ที่ศูนย์ฝึกอบรมชุมชนน้ำใจและไมตรี จ.สุพรรณบุรี ศูนย์กลางศึกษาสหภาพแรงงาน, โครงการรณรงค์สากล ICEM เรื่องปัญหาการจ้างงานชั่วคราว และโครงการ ICEM MNCs & Social Dialogue ได้ทำการจัดเสวนาเรื่อง "มาตรฐานแรงงานสากล ปัญหาการจ้างงานชั่วคราว บทบาทสหภาพแรงงาน" โดยมีการเสวนาในประเด็นของปัญหาสหภาพแรงงานและปัญหาการต่อสู้ของแรงงานจ้างเหมาค่าแรง

สหภาพแรงงานแท่นขุดเจาะน้ำมัน CUEL/Chevron ชุมนุมระหว่างการนัดหยุดงาน

เพื่อประท้วงปัญหาอุบัติเหตุและการจ้างงานเหมาค่าแรงจำนวนมาก (แฟ้มภาพ)

บุญยืน สุขใหม่ ประธานสหภาพแรงงานผู้บังคับบัญชา ITF และเลขาธิการกลุ่มสหภาพแรงงานภาคตะวันออก ได้กล่าวถึงภาพรวมของสถานการณ์แรงงานในปัจจุบัน โดยสถานการณ์ล่าสุดตั้งแต่เดือนตุลาคม 2549 - กันยายน 2550 มีจำนวนสหภาพแรงงานที่เกิดขึ้นใหม่ในช่วงนี้ถึง 106 สหภาพแรงงาน แต่ในขณะเดียวกันก็มีสหภาพแรงงานถูกยุบและล่มสลายถึง 154 แห่ง และในช่วงระหว่างตุลาคม 2550- กรกฎาคม 2551 พบว่ามีสหภาพแรงงานเกิดใหม่ 71 สหภาพ ในขณะที่ 70 สหภาพถูกยุบโดยการถอนทะเบียนของกระทรวงแรงงาน

อัตราการเป็นสมาชิกสหภาพแรงงาน: 330,000 คน (กำลังแรงงานการผลิต: 36 ล้านคน) โดยจำนวนของสหภาพแรงงานประเภทสถานประกอบการนั้นมี 1,243 แห่งนับแต่ปี พ.ศ. 2518 มีจำนวนสหพันธ์แรงงานอุตสาหกรรม 16 องค์กร และมีจำนวนสมาพันธ์ 12 องค์กร

ทั้งนี้จนถึงปัจจุบัน รัฐบาลไทยไม่ยอมรับรองอนุสัญญาแรงงานหลักหมายเลข 87 และ 98 ซึ่งเป็นอนุสัญญาที่สำคัญที่สุดว่าด้วยเรื่องการคุ้มครองเสรีภาพการรวมกลุ่ม การจัดตั้งสหภาพแรงงาน และการเจรจาต่อรองร่วม

โดยสถานการณ์ของลูกจ้างชั่วคราวทุกประเภทรวมถึงคนงานเหมาช่วงและเหมาค่าแรงนั้น ยังคงถูกกีดกันในการเข้าร่วมสหภาพแรงงาน ทั้งลูกจ้างในหน่วยงานของรัฐ เช่นลูกจ้างโรงพยาบาลรัฐ ครู มหาวิทยาลัย กระทรวง ทบวง กรม ยังไม่มีการรวมตัวเป็นสหภาพแรงงาน และลูกจ้างชั่วคราวในหน่วยงานรัฐรวมถึงโรงพยาบาลเหล่านั้น ไม่ได้รับการคุ้มครองแม้แต่สิทธิแรงงานขั้นพื้นฐาน ส่งผลให้ลูกจ้างต้องเผชิญกับสภาพการทำงานที่เลวร้าย ไม่มีแม้แต่ประกันสังคม

ทั้งนี้ในปัจจุบันพบว่ามีการขยายตัวอย่างรวดเร็วของงานจ้างเหมา และนายจ้างได้ใช้กลยุทธ์ในการแบ่งแยกระหว่างคนงานประจำและคนงานจ้างเหมาออกจากกันเพื่อไม่ให้มีการรวมตัว

ซึ่งประมาณการกันว่าขณะนี้จำนวนลูกจ้างชั่วคราว/เหมาค่าแรง: 5 ล้านคน ซึ่งคิดเป็น 40% ของลูกจ้างที่ทำงานในภาคเอกชนและรัฐวิสาหกิจ โดย 80% ของลูกจ้างชั่วคราวเป็นคนงานหญิง คนงานส่วนใหญ่ถูกจ้างผ่านบริษัทเหมาค่าแรงซึ่งส่วนใหญ่ไม่ได้เข้าร่วมสหภาพแรงงาน ทำให้ไม่ได้รับการคุ้มครองตามข้อตกลงสภาพการจ้างของสหภาพแรงงาน นอกจากนี้พบว่าคนงานอพยพ พม่า เขมร ลาว ที่เข้ามาทำงานในประเทศไทยนั้นสวนใหญ่ก็ทำงานในลักษณะลูกจ้างชั่วคราวทั้งสิ้น 

และยังพบอีกว่าในปัจจุบันอัตราการเกิดข้อพิพาทแรงงานเพิ่มสูงขึ้น ปัญหาการปิดงานสมาชิกสหภาพแรงงาน เพื่อบังคับให้สหภาพแรงงานถอนข้อเรียกร้องและลดสวัสดิการของคนงาน ส่งผลให้มาตรฐานแรงงานตกต่ำ รวมถึงมาตรฐานสุขภาพความปลอดภัยของคนงานความแตกต่างด้านค่าจ้าง สวัสดิการ มาตรฐานความปลอดภัยในการทำงาน ระหว่างคนงานประจำและลูกจ้างชั่วคราวและเหมาค่าแรง

ในปัจจุบันนี้พบว่าบริษัทนายหน้ากำลังเติบโตและขยายตัวอย่างตัวเนื่อง ตัวอย่างเช่น บริษัทอเดคโค ครอบคลุมการจ้างงานทั้งฝ่ายผลิตและสำนักงานกำลังเติบโตในทุกสาขาอุตสาหกรรม และบริษัทแมนเพาเวอร์ซึ่งครอบคลุมการจ้างงานฝ่ายผลิตเป็นหลักและกำลังขยายตัวทุกอุตสาหกรรมเช่นกัน

ทั้งนี้อุตสาหกรรมที่มีการจ้างงานเหมาค่าแรงเป็นจำนวนมาก ก็อาทิเช่น อุตสาหกรรมเคมีภัณฑ์, อิเลคทรอนิคส์, ยานยนต์, ยาง, ปิโตรเลียม, แก๊ส, กระดาษ เป็นต้น

โดยบุญยืนเล่าต่อไปว่าได้เคยตรวจสอบงบดุลของบริษัทเหมาค่าแรงแห่งหนึ่งพบว่า มีผลตอบแทนต่อหุ้นกำไรสูงมาก และบริษัทเหมาค่าแรงหลบเลี่ยงกฎหมายโดยการปิดกิจการและเปิดใหม่เพื่อหลีกเลี่ยงความรับผิดชอบที่มีต่อลูกจ้างและการตรวจสอบจากภาครัฐ รวมถึงมักจะไม่มีสินทรัพย์ที่สามารถนำไปขายทอดตลาดได้หากแรงงานฟ้องร้องแล้วชนะ พบว่าเมื่อถึงท้ายที่สุดแล้วเมื่อชนะทางข้อกฎหมายแล้ว เอาเข้าจริงแรงงานที่ได้ค่าชดเชยอย่างเต็มเม็ดเต็มหน่วยจากบริษัทนายหน้าเหล่านี้พบว่ามีน้อยมากจนแทบไม่มีเลย

นอกจากนี้ยังพบว่ามีการจ้างงานที่ไม่มั่นคง มีสัญญาระยะสั้นหรือสัญญาแบบมีกำหนดระยะเวลา ในธุรกิจประเภทต่างๆ  เช่น งานก่อสร้าง, คนงานที่ทำงานดูแลสายส่ง, คนอ่านมิเตอร์ไฟฟ้าตามบ้าน, คนเก็บค่าไฟตามบ้าน, คนงานเติมน้ำมันรถตามปั๊ม, ร้านอาหารทั่วประเทศ, คนงานตามบ้าน, แรงงานเด็กในสนามกอล์ฟ และงานอันตรายอื่นๆ เป็นต้น

รวมถึงการจ้างงานนักเรียน-นักศึกษา ในลักษณะการทำงานครึ่งเวลา (Part Time) โดยเฉพาะภาคบริการและค้าปลีก เช่น TESCO LOTUS, BIG C, Supermarket เป็นต้น และการรับนักศึกษาฝึกงานในโรงงานอุตสาหกรรม

โดยบุญยืนได้ยกกรณีตัวอย่างการรับนักศึกษาฝึกงานของบริษัทอุตสาหกรรมในภาคตะวันออกที่มักจะรับนักศึกษาฝึกงานหมุนเวียนกันเข้ามาเป็นช่วงๆ เพื่อลดต้นทุนการจ่ายเงินเดือนหรือสวัสดิการต่างๆ ทั้งนี้นักศึกษาฝึกงานเหล่านี้มักจะไม่มีสวัสดิการคุ้มครอง และมีปัญหาที่ตามมาแก่ตัวเด็กไม่ว่าจะเป็นเรื่องสุขภาพหรือความปลอดภัยในโรงงาน

สถานการณ์การจ้างงานชั่วคราวภายหลังการออกกฎหมายใหม่ (พ.ร.บ. คุ้มครองแรงงานฉบับปี 2551) พบว่ามีการจ้างงานชั่วคราวแทนการจ้างงานแบบประจำเพิ่มสูงขึ้น ซึ่งสถานประกอบการมีมักจะมีการจัดทำใบสั่งงาน (Jobs Descriptions) แบบใหม่เพื่อแสดงถึงลักษณะงานที่แตกต่างกันระหว่างงานของลูกจ้างประจำและงานของลูกจ้างเหมาค่าแรง โดยนายจ้างมักจะใช้สัญญาการจ้างงานมีระยะเวลาสั้นลง - เพื่อหลีกเลี่ยงการจ่ายค่าชดเชยให้กับคนงาน

รวมถึงการที่นายจ้างละเมิดกฎหมายมากขึ้น โดยเฉพาะการละเมิดสิทธิแรงงานของคนงานจ้างเหมา คนงานไม่มีสหภาพแรงงานเป็นที่พึ่งในการต่อสู้ ทำให้ใช้วิธีการฟ้องศาลมากขึ้น คนงานถูกเลิกจ้าง หมดทรัพย์ไปกับการต่อสู้ในศาลซึ่งมีกระบวนการที่ยืดเยื้อยาวนาน นอกจากนี้พบว่าการตีความข้อความในกฎหมายก็เป็นไปอย่างครอบจักรวาล

เช่นมาตราใน 11/1 ในกรณีที่ผู้ประกอบกิจการมอบหมายให้บุคคลหนึ่งบุคคลใดเป็นผู้จัดหาคนมาทำงานอันมิใช่การประกอบธุรกิจจัดหางาน โดยการทำงานนั้นเป็นส่วนหนึ่งส่วนใดในกระบวนการผลิตหรือธุรกิจในความรับผิดชอบของผู้ประกอบกิจการ และโดยบุคคลนั้นจะเป็น ผู้ควบคุมดูแลการทำงานหรือรับผิดชอบในการจ่ายค่าจ้างให้แก่คนที่มาทำงานนั้นหรือไม่ก็ตาม ให้ถือว่าผู้ประกอบกิจการเป็นนายจ้างของคนที่มาทำงานดังกล่าว  ให้ผู้ประกอบกิจการดำเนินการให้ลูกจ้างรับเหมาค่าแรงที่ทำงานในลักษณะเดียวกันกับลูกจ้างตามสัญญาจ้างโดยตรง ได้รับสิทธิประโยชน์และสวัสดิการที่เป็นธรรมโดยไม่เลือกปฏิบัติ

ทั้งนี้ในเรื่องอุปสรรคของขบวนการสหภาพแรงงาน พบว่าเกิดการขยายตัวของงานจ้างเหมาอย่างรวดเร็ว ในขณะที่สหภาพแรงงานส่วนใหญ่ไม่มีนโยบายหรือแนวทางในการทำงานเรื่องนี้ โดยบริษัทปฏิเสธการเจรจากับสหภาพแรงงานโดยอ้างว่าเป็นอำนาจของฝ่ายจัดการในการจ้างงานแบบไหนก็ได้หรือเลิกจ้างใครก็ได้

จำเป็นอย่างยิ่งที่สหภาพแรงงานจะต้องให้ความสำคัญกับงานด้านการศึกษา จัดการศึกษาให้กับสมาชิกและคนงานโดยไม่แบ่งแยก เพื่อสร้างจิตสำนึกความเป็นคนงานเหมือนกัน เท่าเทียมกัน และสหภาพแรงงานมีหน้าที่ปกป้อง คุ้มครอง และส่งเสริมสิทธิประโยชน์ของคนงานทุกคน

กรณีศึกษาการยกเลิกเหมาค่าแรงในสถานประกอบการต่างๆ

• พนักงานประจำและพนักงานเหมาค่าแรงร่วมมือกันในการไม่ทำงานล่วงเวลา และยื่นเงื่อนไขต่อผู้บริหาร ใช้เวลาในการเจรจาและกดดัน 3 วัน
• นายจ้างยกเลิกสัญญาจ้างกับบริษัทเหมาค่าแรง
• นายจ้างบรรจุเป็นพนักงานประจำและทดลองงาน 120 วัน

หมายเหตุ รูปแบบการดำเนินการ

• พนักงานประจำและพนักงานเหมาค่าแรงร่วมมือกันในการไม่ทำงานล่วงเวลา และยื่นเงื่อนไขต่อผู้บริหาร ใช้เวลาในการเจรจาและกดดัน 7 วัน
• นายจ้างยกเลิกสัญญาจ้างกับบริษัทเหมาค่าแรง
• นายจ้างบรรจุเป็นพนักงานประจำและทดลองงาน 180 วัน

• นายจ้างพิจารณาปรับบรรจุให้ทุกคนและทดลองงาน 120 วัน

• พนักงานเหมาค่าแรงมีการยื่นข้อเรียกร้องให้บรรจุพนักงานเหมาค่าแรงเป็นพนักงานประจำพร้อมกันทั้งสองบริษัทฯ และให้ปรับปรุงสวัสดิการอื่นด้วย
• กรรมการลูกจ้างเสนอประเด็นพิจารณาในที่ประชุมนายจ้างพิจารณาปรับบรรจุให้กำหนดหลักเกณฑ์ในการสอบบรรจุให้ง่ายขึ้นและทดลองงาน 120 วัน โดยทำเป็นบันทึกกรรมการลูกจ้างชัดเจนในหนึ่งปีมีการพิจารณาบรรจุ 4 ครั้ง โดยการสอบสัมภาษณ์และข้อเขียน การสอบสำภาษณ์ให้หัวหน้างานในไลน์การผลิตเป็นผู้สอบเองส่วนข้อเขียนนั้นให้ฝ่ายบริหารเป็นผู้ดำเนินการ
• มีพนักงานได้รับการบรรจุจากการลุกขึ้นสู้ในครั้งแรกประมาณ 100 คน

• พนักงานเหมาค่าแรงมีการยื่นข้อเรียกร้องให้บรรจุพนักงานเหมาค่าแรงเป็นพนักงานประจำพร้อมกันทั้งสองบริษัทฯ และให้ปรับปรุงสวัสดิการอื่นด้วย
• สหภาพแรงงานฯ ยื่นข้อเรียกร้องเสนอประเด็นให้นายจ้างพิจารณาปรับบรรจุให้กำหนดหลักเกณฑ์ในการสอบบรรจุให้ง่ายขึ้นและทดลองงาน 120 วัน โดยทำเป็นบันทึกข้อตกลงชัดเจนมีการพิจารณาบรรจุพนักงานเหมาค่าแรงที่มีอายุงานครบ ๖ เดือน โดยการประเมินจากหัวหน้างาน 60% และสอบข้อเขียน 20% และสอบสัมภาษณ์จากฝ่ายบริหารอีก 20%  มีการกำหนดหลักเกณฑ์ที่ชัดเจนในบันทึกสภาพการจ้าง
• (มีการชุมนุมยืดเยื้อของคนงานหน้าโรงงาน 2 สัปดาห์
• มีพนักงานได้รับการบรรจุจากการลุกขึ้นสู้ในครั้งแรกประมาณ 200 คน  

สหภาพแรงงานโทเออิเดนชิ ยื่นข้อเรียกร้องพร้อมกับพนักงานเหมาค่าแรงให้ปรับบรรจุพนักงานเหมาค่าแรงเป็นพนักงานประจำได้ในเดือนมกราคม 2551 จำนวน 65 คน

• สหภาพแรงงานยื่นข้อเรียกร้อง
• พนักงานเหมาค่าแรงยื่นข้อเรียกร้องพร้อมกัน 3 บริษัท และเจรจาต่อรองตามกฎหมาย
• ระหว่างการเจรจาขั้นพิพาทแรงงานงดการทำงานล่วงเวลา 2 อาทิตย์

• กรรมการลูกจ้างเสนอประเด็นพิจารณาในที่ประชุมนายจ้างพิจารณาปรับบรรจุให้ทุกคนที่ผ่านการตรวจโรคและทดลองงาน 120 วัน

บริษัท มิกาซ่าอินดัสตรี้(ไทยแลนด์) จำกัด

โดยยกเลิกสัญญาจ้างกับบริษัทเหมาค่าแรงตั้งแต่วันที่  1 มิถุนายน 2551 บรรจุทดลองงานจำนวนประมาณ 200 คน

• นายจ้างพิจารณาปรับบรรจุให้ทุกคนและทดลองงาน 120 วัน หลังจากที่สหภาพแรงงานไม่มีใครกล้าลุกออกมาต่อสู้หรือมาทำกิจกรรมสหภาพแรงงานแล้ว เพื่อเป็นการสร้างภาพให้พนักงานเห็นว่าบริษัทฯ นั้นมี CSR

สหภาพแรงงานยื่นข้อเรียกร้องให้ยกเลิกการจ้างานเหมาค่าแรงในสถานประกอบการ บริษัทฯ ตกลงยกเลิกการจ้างงานเหมาค่าแรงโดยบรรจุเป็นพนักงานประจำรายเดือนทั้งหมดประมาณ 30 คนในปี 2547

• สหภาพแรงงานยื่นข้อเรียกร้อง
• กรรมการลูกจ้างเสนอประเด็นพิจารณาในที่ประชุมและนายจ้างพิจารณาปรับบรรจุให้ทุกคนและทดลองงาน 120 วัน

หมายเหตุ รูปแบบการดำเนินการ

• กรรมการลูกจ้างเสนอประเด็นพิจารณาในที่ประชุมคณะกรรมการลูกจ้าง

กำหนดสัดส่วนพนักงานเหมาค่าแรงที่ 20 % และพนักงานเหมาค่าแรงได้รับค่าจ้างและสวัสดิการเช่นเดียวกับพนักงานประจำทุกระการ ตั้งแต่วันที่ 1 มิถุนายน 2551

หมายเหตุ รูปแบบการดำเนินการ

• กรรมการลูกจ้างเสนอประเด็นพิจารณาในที่ประชุมและนายจ้างพิจารณาปรับบรรจุส่วนที่เกิน 20% ให้และทดลองงาน 120 วัน แต่นายจ้างยังคงเหมาค่าแรงไว้แต่สวัสดิการจ่ายเหมือนกันทุกประการ
• ลูกจ้างยืนยันจะยื่นเป็นข้อเรียกร้องละยกเลิกเหมาค่าแรงในปลายปี 2551 ให้ได้

• กรรมการลูกจ้างเสนอประเด็นพิจารณาในที่ประชุมกรรมการลูกจ้าง

บริษัท ซันโคโกเซ ประเทศไทย จำกัด

โดยยกเลิกสัญญาจ้างกับบริษัทเหมาค่าแรงตั้งแต่วันที่  25 มิถุนายน 2551 บรรจุเป็นพนักงานประจำ 200 คน และทดลองงานพนักงานที่มีอายุเกิน 35 ปี และยังไม่ผ่านการเกณฑ์ทหารจำนวนประมาณ 200 คน ลูกจ้างที่ผ่านการเกณฑ์ทหารแล้วและอายุไม่เกิน 35  ปี บริษัทบรรจุเป็นพนักงานประจำทั้งหมด ส่วนพนักงานที่อายุเกิน ๓๕ บริษัทฯจ้างเองและทดลองงาน 120 วัน คนที่ยังไม่ผ่านการเกณฑ์ทหาร บริษัทฯ จ้างเองต่อไปจะปรับบรรจุให้เมื่อผ่านการเกณฑ์ทหารแล้ว

• พนักงานประจำและพนักงานเหมาค่าแรงร่วมมือกันในการไม่ทำงานล่วงเวลา และยื่นเงื่อนไขต่อผู้บริหารให้ยกเลิกการจ้างงานระบบเหมาค่าแรง ใช้เวลาในการเจรจาและกดดัน 1 เดือน
• นายจ้างยกเลิกสัญญาจ้างกับบริษัทเหมาค่าแรง

**ก่อนที่จะมีการยื่นข้อเรียกร้องร่วมจะต้องมีการจัดกลุ่มศึกษาระหว่างพนักงานเหมาค่าแรงงานกับสหภาพแรงงานก่อนอย่างน้อย ๒-๓ ครั้ง เพื่อทำความเข้าใจเรื่องขั้นตอนการต่อสู้และขั้นตอนของกฎหมาย

** การทำงานจะไม่ทำเฉพาะสหภาพแรงงานและเหมาค่าแรงเท่านั้น จะมีการประสานงานกับองค์กรพันธมิตรคือทุกสหภาพแรงงานที่อยู่ในพื้นที่และใกล้เคียงช่วยกันรณรงค์ และสนับสนุนเป็นกำลังใจให้กัน

ข้อมูลจาก คุณบุญยืน สุขใหม่

ที่มา : http://www.prachatai.com