The 21^st Century Economy
จาก The Third Wave ถึง The World is Flat

วิธีร์ พานิชวงศ์, สุทธิ สุนทรานุรักษ์, วิเชียร แก้วสมบัติ

คอลัมน์ Macroeconomic Outlook ฉบับต้อนรับปีใหม่ 2553 นี้ ผู้เขียนขอเริ่มต้นศักราชใหม่ด้วยซีรีส์เศรษฐกิจชุด “The 21st Century Economy” ครับ

ความหมายของคำว่า The 21^st Century Economy นั้นถ้าแปลตรงตัวก็หมายถึง “เศรษฐกิจในศตวรรษที่ 21” นั่นเองครับ อย่างไรก็ตามความพิเศษของเศรษฐกิจในศตวรรษนี้อยู่ที่โครงสร้างสังคมเศรษฐกิจของยุคสมัยที่เปลี่ยนแปลงไป

จะว่าไปแล้วมีนักคิดชาวตะวันตกหลายคนที่สนใจการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างสังคมเศรษฐกิจในศตวรรษที่ 21 ซึ่งหนึ่งในนักคิดคนสำคัญที่อธิบายการเปลี่ยนแปลงดังกล่าวได้เห็นภาพพจน์มากที่สุด คือ อัลวิน ทอฟเลอร์ (Alvin Toffler) นักอนาคตศาสตร์ (The Futurist) ชาวอเมริกันครับ

ทอฟเลอร์เขียนหนังสือเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงสังคมเศรษฐกิจโลกอยู่หลายเล่มโดยหนึ่งในหนังสือเล่มดังของเขาก็คือ The Third Wave ซึ่งตีพิมพ์เมื่อสามสิบปีที่แล้วครับ

The Third Wave ของทอฟเลอร์ได้กลายเป็นหนังสือคลาสสิคที่บอกเล่าเรื่องราวการเปลี่ยนแปลงของโลกในอนาคตโดยทอฟเลอร์เชื่อว่าสังคมเศรษฐกิจโลกนั้นมีพัฒนาการเป็นพลวัตเปลี่ยนแปลงคล้ายลูกคลื่น (Wave) ครับ

โดยคลื่นลูกที่หนึ่งนั้นเป็นคลื่นของการปฏิวัติเกษตรกรรม (Agricultural Revolution) ซึ่งเกิดขึ้นเมื่อมนุษย์เริ่มตั้งถิ่นฐาน เริ่มทำการเพาะปลูกและพัฒนาเครื่องไม้เครื่องมือต่าง ๆ สำหรับการทำมาหากิน อย่างไรก็ตามคลื่นลูกแรกถูกแทนที่ด้วยคลื่นลูกที่สองในศตวรรษที่ 18 เมื่อเกิดการปฏิวัติอุตสาหกรรม (Industrial Revolution) ขึ้นในยุโรป ซึ่งคลื่นลูกที่สองนี้กินระยะเวลามาจนกระทั่งกลางศตวรรษที่ 20 

การเปลี่ยนแปลงของสังคมเศรษฐกิจในช่วงคลื่นลูกที่สองนั้น ทอฟเลอร์ชี้ให้เห็นว่าเศรษฐกิจโลกตั้งอยู่บนพื้นฐานของการผลิตและการบริโภคมวลรวม (Mass Production and Mass Consumption) พูดง่าย ๆ ก็คือทุกอย่างเป็น Mass หมดครับ  

ด้วยเหตุนี้เองสังคมจึงจำเป็นต้องหาวิธีการจัดการทรัพยากรให้เกิดประสิทธิภาพมากที่สุดตั้งแต่การยึดระบบตลาดเสรีหรือกลไกตลาดในการจัดสรรทรัพยากร เกิดแนวคิดเรื่องการแบ่งงานกันทำเพื่อสร้างความชำนาญในการผลิต ไปจนกระทั่งการสร้างรัฐราชการสมัยใหม่รวมถึงการบริหารจัดการองค์กรรูปแบบใหม่ ๆ เพื่อมาตอบสนองการเปลี่ยนแปลงไปของสังคม

ทั้งนี้องค์ความรู้ต่าง ๆ ที่เราศึกษากันในตำราเรียนนั้นล้วนมาจากการค้นพบในคลื่นลูกที่สองทั้งสิ้นครับอย่างไรก็ตามทอฟเลอร์เชื่อว่าคลื่นลูกที่สองมาหยุดลงในช่วงปลายทศวรรษที่ 50 ซึ่งหลังจากนั้นเป็นต้นมาสังคมเศรษฐกิจโลกได้ก้าวเข้าสู่คลื่นลูกที่สามหรือ The Third Wave ครับ

The Third Wave หนังสือคลาสสิคของ อัลวิน ทอฟเลอร์

พลังสำคัญที่ทำให้คลื่นลูกที่สามนั้นสามารถเปลี่ยนแปลงโลกนี้ได้ คือ พลังของโลกาภิวัฒน์ (Globalization) ซึ่งมีแรงขับเคลื่อนจากการพัฒนาเทคโนโลยีสารสนเทศที่ก้าวหน้ามากยิ่งขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งการเจริญเติบโตอย่างรวดเร็วของเทคโนโลยีการสื่อสาร

อย่างไรก็ตามคลื่นลูกที่สามเป็นคลื่นที่มีความผันผวนเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลาเนื่องจากการเปลี่ยนผ่านของสังคมเศรษฐกิจท่ามกลางความหลากหลายทางวัฒนธรรมนั้นทำให้เกิดภาวะที่เรียกว่า “ความไร้ระเบียบ” เกิดขึ้นในโลกสมัยใหม่ครับ

ความไร้ระเบียบ (Chaos) ดังกล่าวถูกสะท้อนผ่านการแย่งชิงทรัพยากรที่นับวันจะมีแต่ทวีความรุนแรงมากขึ้น เกิดการเก็งกำไรในตลาดเงินตลาดทุนจนทำให้เกิดวิกฤตการณ์เศรษฐกิจอยู่บ่อยครั้ง เกิดปัญหาสิ่งแวดล้อมเสื่อมโทรมอันเนื่องมาจากการถลุงใช้ทรัพยากรธรรมชาติกันอย่างไม่บันยะบันยัง เกิดปัญหาการต่อต้านองค์กรโลกบาลต่าง ๆ อย่าง WTO หรือ IMF เนื่องจากคนบางกลุ่มไม่เห็นด้วยกับวิถีทางการพัฒนาของระบบทุนนิยมสมัยใหม่ เป็นต้น

หนังสือเรื่อง The Third Wave ของทอฟเลอร์ได้กลายเป็นหมุดหมายเริ่มต้นของการศึกษาวิชาอนาคตศาสตร์ (ที่ไม่ใช่การทำนายดวงชะตา) อย่างจริงจังเนื่องจากทอฟเลอร์ได้ใช้ข้อมูลทางประวัติศาสตร์สังคมเศรษฐกิจมาร้อยเรียงอธิบายการเปลี่ยนแปลงของโลกในแต่ละยุคสมัยจนมีคนขนานนามแนวคิดของเขาว่าเป็น Toffler Wave Theory ครับ

หลังจากทอฟเลอร์โด่งดังจาก The Third Wave แล้ว เขาได้เขียนหนังสือที่เป็นภาคต่อออกมาอย่างน้อยสองเล่มที่น่าสนใจ คือ Powershift: Knowledge, Wealth and Violence at the Edge of the 21st Century ซึ่งตีพิมพ์เมื่อปี 1993 และ Revolutionary Wealth ที่ตีพิมพ์เมื่อปี 2006 โดยหนังสือทั้งสองเล่มเปรียบเสมือนภาคขยาย The Third Wave ที่ทำให้เราเข้าใจโลกในศตวรรษที่ 21 ได้ชัดเจนมากที่สุด

อัลวิน ทอฟเลอร์ (Alvin Toffler)
นักอนาคตศาสตร์ (The Futurist) แห่งยุค
ภาพจาก http://www.nab.org

หนังสือแนวอนาคตศาสตร์ที่โด่งดังอีกเล่มหนึ่งที่กล่าวถึงสังคมเศรษฐกิจโลกในศตวรรษที่ 21 คือ หนังสือเรื่อง The World Is Flat: A Brief History of the Twenty-First Century ของโทมัส แอล ฟรีดแมน (Thomas L Friedman) นักเขียนและคอลัมน์นิสต์ชื่อดังชาวอเมริกัน

The World is Flat ว่าด้วยเรื่องราวที่เป็นจุดเปลี่ยนของสังคมเศรษฐกิจโลกในศตวรรษที่ 21 ครับ โดยฟรีดแมนตั้งข้อสังเกตในเรื่องโลกาภิวัฒน์ไว้ว่ามันได้ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงของโลกในศตวรรษที่ 21 อย่างไร 

ฟรีดแมนเห็นว่าการที่โลกเราทุกวันนี้ดู “แบน” ลงเหตุผลหนึ่งมาจากการขยายตัวของอัตราการใช้เครื่องคอมพิวเตอร์ส่วนบุคคลตลอดจนการเข้าถึงระบบอินเตอร์เน็ตมากยิ่งขึ้นซึ่งฟรีดแมนเรียกปรากฏการณ์นี้ว่า Globalization 3.0 ครับ

The World is Flat หนังสือสร้างชื่อของโทมัส ฟรีดแมน

Globalization 3.0 มีพัฒนาการมาจาก Globalization 1.0 และ 2.0 ภายใต้การนำเอาเทคโนโลยีเครือข่ายใยแก้วนำแสง (Fiber Optic Micro) มาใช้ โดยในช่วงเริ่มต้น Globalization 1.0 เป็นการเชื่อมโยงติดต่อกันในระดับรัฐบาลของประเทศต่าง ๆ โดยมีวัตถุประสงค์ในเรื่องความมั่งคงของชาติเป็นหลัก

ขณะที่ Globalization 2.0 เป็นการขยายตัวการใช้เทคโนโลยีดังกล่าวมาสู่ภาคเอกชนซึ่งเน้นประโยชน์ทางด้านการค้าการลงทุนของบรรษัทข้ามชาติขนาดใหญ่และท้ายที่สุด Globalization 3.0 นั้นเทคโนโลยีดังกล่าวได้ทำให้ประชากรของโลกสามารถติดต่อสื่อสารกันได้โดยไม่มีอุปสรรคเรื่องระยะทางอีกต่อไป

โทมัส แอล ฟรีดแมน (Thomas L. Friedman)
นักคิดและคอลัมนิสต์ชื่อดังชาวอเมริกัน

ในหนังสือเล่มนี้ ฟรีดแมนได้พูดถึงเหตุการณ์สำคัญ ๆ ในช่วงปลายศตวรรษที่ 20 ที่กลายเป็นจุดเปลี่ยนที่ทำให้โลกใบนี้ดูแบนลงในศตวรรษที่ 21

เหตุการณ์ที่ว่านี้เริ่มต้นตั้งแต่การทุบกำแพงเบอร์ลินในปี 1989 ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของการล่มสลายของระบอบคอมมิวนิสต์, การถือกำเนิดขึ้นของ Netscape จุดเริ่มต้นของ Web Browser ที่ทำให้อินเตอร์เน็ตกลายเป็นสิ่งจำเป็นในโลกปัจจุบัน, การพัฒนา Workflow Software ที่ช่วยให้เครื่องจักรสามารถสื่อสารกันได้เองโดยไม่ต้องอาศัยมนุษย์,  

การเกิดชุมชนออนไลน์ใหม่ที่เรียกว่า Upload Communities ซึ่งทำให้เกิดวัฒนธรรมการสร้างสารานุกรมเสรีอย่าง Wikipedia หรือ การเขียน Blog ส่วนตัวบนโลกอินเตอร์เน็ตส่งผลให้เกิดการแลกเปลี่ยนความรู้ขึ้นครั้งใหญ่, การใช้อินเตอร์เน็ตเพื่อลดต้นทุนในการผลิต เช่น การจ้างงานโดยวิธี Outsource, การค้าปลีกสมัยใหม่ภายใต้แนวคิดเรื่องของ Supply Chain เป็นต้น

ทั้งหมดที่กล่าวมานี้เป็นจุดเริ่มต้นของศตวรรษที่ 21 ที่ฟรีดแมนเชื่อว่าโลกใบนี้มีลักษณะ “แบน” ในเชิงสังคมเศรษฐกิจ ดังนั้นจึงไม่น่าแปลกใจหากวิกฤตการณ์ซับไพร์มในสหรัฐอเมริกาเมื่อปี 2008 หรือ วิกฤตดูไบเวิล์ด เมื่อปลายปี 2009 จะส่งผลสะเทือนต่อเศรษฐกิจทั่วโลก เพราะโลกใบนี้ล้วนเชื่อมโยง หลอมรวมกันเป็นหนึ่งเดียวภายใต้ผลประโยชน์ทางการค้าเศรษฐกิจ

นอกจากนี้ยังเกิดการแลกเปลี่ยนวัฒนธรรม จนทำให้เกิดรูปแบบวัฒนธรรมใหม่ ๆ ขึ้นมาทั้งในแง่ของภาษา การแต่งกายตลอดจนเกิดการเรียนรู้และสร้างสรรค์สิ่งใหม่ ๆ อยู่ตลอดเวลาจนเป็นที่มาของคำว่า เศรษฐกิจเชิงสร้างสรรค์ หรือ Creative Economy ไงล่ะครับ

เอกสารประกอบการเขียน

1. Alvin Toffler, The Third Wave (1980) Bantam Books
2. Alvin Toffler, Powershift: Knowledge, Wealth and Violence at the Edge of the 21st Century (1990) Bantam Books
3. Alvin Toffler, Revolutionary Wealth (2006) Knopf
4. Thomas Friedman, The World Is Flat: A Brief History of The Twenty-first Century (2005; expanded edition 2006; revised edition 2007)