ในสภาพอุตสาหกรรมที่มีการแข่งขันรุนแรงขึ้นทุกวันนี้ ความร่วมมือระหว่างกันตั้งแต่การเตรียมและจัดส่งวัตถุดิบ จนถึงการผลิตเป็นผลิตภัณฑ์สุดท้ายและส่งมอบให้กับลูกค้าหรือผู้บริโภคเป็นสิ่งสำคัญ การบริหารงานโดยไม่คำนึงถึงผู้จัดส่งวัตถุดิบ ผู้ร่วมธุรกิจหรือแม้แต่คู่แข่งขัน จะทำให้การจัดการและการอยู่รอดในธุรกิจเป็นไปได้ยาก ดังนั้นจึงเกิดแนวคิดการบริหารอุตสาหกรรมโดยรวมหรือโซ่อุปทาน(Supply Chain) ซึ่งเป็นมุมมองการบริหารการผลิตโดยมิได้แบ่งแยกองค์กร หากแต่คำนึงถึงการไหลของวัสดุและการไหลแลกเปลี่ยนข้อมูลโดยรวม ตั้งแต่วัตถุดิบจนถึงผลิตภัณฑ์ที่จัดส่งให้ลูกค้า ในโซ่อุปทานนี้ อาจประกอบด้วยองค์กรหลายองค์กร หากแต่จะถูกมองว่าเป็นการทำงานภายใต้องค์กรเดียวกันและมีวัตถุประสงค์โดยรวมอันเดียวกัน 

Supply Chain Management (SCM) หรือการบริหารโซ่อุปทาน จึงเป็นแนวคิดเชิงกลยุทธ์ที่ทุก ๆ ธุรกิจให้ความสนใจ โดยเน้นถึงหลักการความร่วมมือทั้งการวางแผนและการจัดการ โดยมีเป้าหมายและผลประโยชน์ร่วมกัน และทำให้การทำงานเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ

คำว่า มีประสิทธิภาพ ปัจจุบันมิได้หมายถึงแค่คุณภาพหรือต้นทุนอย่างเดียวเท่านั้น หากแต่มีความเร็วและความต้องการของลูกค้า เข้ามาเป็นปัจจัยหลักในการบริหารจัดการโซ่อุปทาน ยิ่งไปกว่านั้นความเร็วในที่นี้มิได้หมายถึงแค่เวลาหรืออัตราความเร็วในการผลิต หากแต่ยังรวมไปถึง ความไวต่อการเปลี่ยนแปลงต่าง ๆ ในโซ่อุปทานประกอบกับการตอบสนองต่อความต้องการของลูกค้าอีกด้วย การเปลี่ยนแปลงต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในโซ่อุปทานนี้ ถือว่าเป็นปัจจัยสำคัญที่มีผลต่อการบริหารโซ่อุปทานและรวมไปถึงความไม่แน่นอน ไม่ว่าจะเป็นภายในระบบเองหรือความไม่แน่นอนของความต้องการของลูกค้า บทความนี้จะนำเสนอถึงหลักการใหม่ที่เข้ามามีส่วนจัดการต่อการตอบสนองได้อย่างรวดเร็วและทันต่อการเปลี่ยนแปลงต่าง ๆ ในโซ่อุปทาน นั่นคือ Quick Response การตอบสนองอย่าง

ดังที่กล่าวมาแล้วว่าโซ่อุปทานคือการทำงานร่วมมือกันระหว่างผู้จัดส่งวัตถุดิบ ผู้ผลิต ผู้จัดส่ง ผู้ขายปลีกและลูกค้า หลักการ QR มิใช่เป็นเพียงแค่การเพิ่มความเร็วและลดเวลานำของกิจกรรมในโซ่อุปทานดังกล่าว หากแต่รวมถึงการบริหารความเร็วโดยคำนึงถึงความต้องการของลูกค้าที่ปลายโซ่อุปทานเป็นตัวบ่งชี้ด้วย QR จะทำให้โซ่อุปทานสามารถตอบสนองอย่างรวดเร็วซึ่งปัจจัยแห่งความสำเร็จนั้นจะขึ้นอยู่กับความร่วมมือกันระหว่างพันธมิตรในโซ่อุปทาน สิ่งที่ต้องคำนึงถึงและยึดถือร่วมกันระหว่างพันธมิตรคือ

          - การใช้แหล่งข้อมูลร่วมกันโดยไม่มีข้อปิดบังใดๆระหว่างกัน 

          - การมีเป้าหมายการบริหารร่วมกัน 

          - การพัฒนาความเชื่อถือระหว่างกัน 

          - การจัดตั้งข้อตกลงการทำงานร่วมกัน

การที่พันธมิตรในโซ่อุปทานสามารถทำงานร่วมกันได้ตามนี้จะทำให้เกิดความคล่องตัวและความเร็วในการทำงาน ข้อมูลความต้องการของลูกค้าสามารถส่งผ่านมายังทุกหน่วยงานที่เกี่ยวข้องอย่างรวดเร็ว การทำงานจะเป็นไปอย่างรวดเร็วและก่อให้เกิดการตอบสนองอย่างรวดเร็วในองค์กรและระหว่างองค์กรได้ หากแต่ละองค์กรที่เป็นพันธมิตรกันในโซ่อุปทานนั้นควรจะเตรียมความพร้อมดังต่อไปนี้

     1. การเตรียมข้อมูลที่จะใช้ร่วมกันระหว่างหน่วยงานซึ่งรวมถึง 

          - ยอดขาย/ ยอดพยากรณ์การขาย 

          - ยอดสั่งซื้อของลูกค้า/ ความต้องการของลูกค้า 

          - การตัดสินใจต่าง ๆ ของแต่ละหน่วยงานจำเป็นต้องให้ฝ่ายอื่นที่เกี่ยวข้องทราบโดยทันที 

     2. การเตรียมความพร้อมด้านความเร็วในการไหลของข้อมูลและการนำเทคโนโลยีในการจัดการข้อมูลและการจัดการระบบมาใช้ เช่น Electronic Data  Interchange (EDI), Manufacturing Resource Planning (MRPII), Enterprise Resource Planning (ERP) เป็นต้น

     3. ความสามารถของระบบทั้งด้านการบริหารการเปลี่ยนแปลงและเทคโนโลยี 

     4. การเตรียมแรงงานและวัตถุดิบให้พอเพียงต่อความต้องการของลูกค้า

     5. การได้รับการสนับสนุนจากฝ่ายบริหาร

นอกจากนี้แล้วความสัมพันธ์ระหว่างพันธมิตรเพื่อส่งเสริมการตอบสนองอย่างรวดเร็วนั้นควรจะได้รับการพัฒนาทั้งในด้านการเชื่อมโยงข้อมูลซึ่งอาจจะเป็นทางอิเล็กทรอนิกส์ การติดต่อสื่อสารแบบ Real Time และการทำงานร่วมกันระหว่างลูกจ้างในบริษัทพันธมิตร ยิ่งไปกว่านั้นบริษัทผู้จัดส่งวัตถุดิบในโซ่อุปทานควรจะได้รับข้อมูลการขายจากบริษทผู้ผลิตเป็นรายวันหรือรายสัปดาห์ ในทางตรงข้ามบริษัทผู้จัดส่งวัตถุดิบก็ควรจัดส่งวัตถุดิบให้ตรงเวลาที่กำหนดอย่างแม่นยำ ความร่วมมือระหว่างกันนี้ควรจะได้รับการตกลงตั้งแต่เริ่มแรกเพื่อก่อให้เกิดการทำงานร่วมกันแบบ Win/Win Partnership

Agility หมายถึง ความไวต่อการเปลี่ยนแปลงต่างๆในโซ่อุปทานความไม่แน่นอนต่างๆ(Uncertainties)นั้นเป็นสิ่งปกติที่เกิดขึ้นได้ในโซ่อุปทานและยังสามารถเป็นปัจจัยสำคัญ ที่ทำให้การบริหารโซ่อุปทานล้มเหลวได้ หลักการนี้จะกล่าวถึงการบริหารโซ่อุปทานให้เกิดความไวต่อการเปลี่ยนแปลงและความไม่แน่นอนต่างๆซึ่งสามารถสรุปได้เป็น 2 แนวคิด คือ

          - การตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงทั้งที่คาดหวังและไม่ได้คาดหวัง

          - การใช้การเปลี่ยนแปลงนั้นให้เป็นโอกาสในการชนะคู่แข่งได้

Zhang และ Sharifi (2000)1 กล่าวว่าในองค์กรต่างกัน ความไม่แน่นอนจะเกิดขึ้นต่างๆกันไป และเกิดผลกระทบต่อระบบต่างกัน ดังนั้นจึงต้องการความสามารถในการตอบสนองต่างกันไปด้วย ในการสร้าง Agility ขึ้นในโซ่อุปทานนั้นจำเป็นต้องทำความเข้าใจว่า Agility มีส่วนประกอบอยู่ 3 ส่วนคือ Agility Drivers, Agility Capabilities และ Agility Providers ดังแสดงในรูปที่ 1

รูปที่ 1 Agility Conceptual Model

Agility Drivers

หมายถึง ความไม่แน่นอนหรือการเปลี่ยนแปลงต่างๆที่เกิดจากสภาพแวดล้อมทางธุรกิจและเป็นตัวขับดันที่ทำให้ระบบหรือโซ่อุปทานต้องให้ความสนใจเพื่อจะรักษาความสามารถในการแข่งขันไว้ได้ Agility Drivers นี้อาจเกิดได้ทั้งในเชิงรุก (Proactive) และเชิงรับ (Reactive) ในเชิงรุกนั้นจะเป็นตัวขับดันที่ใช้การเปลี่ยนแปลงนั้นให้เกิดโอกาสในการแข่งขัน ส่วนในเชิงรับนั้นเป็นการตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นอย่างฉับไว

          1. ปัจจัยทางการตลาด ไม่ว่าจะเป็นโครงสร้างการตลาด ความต้องการของตลาด ส่วนแบ่งตลาด ราคาสินค้า วงจรชีวิตผลิตภัณฑ์ และความสามารถในการซื้อของผู้บริโภค

          2. ปัจจัยทางการแข่งขัน เช่น ความสามารถของคู่แข่ง สภาพแวดล้อมทางการแข่งขัน ความสามารถในการตอบสนองของคู่แข่งขัน เป็นต้น

          3. ปัจจัยความต้องการของลูกค้า เช่น ความต้องการการเปลี่ยนแปลงของลูกค้า ความคาดหวังของลูกค้าในด้านราคา คุณภาพ หรือเวลาการจัดส่ง เป็นต้น

          4. ปัจจัยทางด้านเทคโนโลยี เช่น การเปลี่ยนแปลงของเทคโนโลยี การแนะนำสินค้าหรือเทคโนโลยีใหม่ ๆ เป็นต้น

          5. ปัจจัยทางสังคม เช่น กฎหมาย นโยบายของรัฐ สภาพเศรษฐกิจ เป็นต้น

          6. ปัจจัยความซับซ้อนในระบบ เช่น จำนวนผลิตภัณฑ์ ความซับซ้อนของผลิตภัณฑ์และกระบวนการ ความซับซ้อนของการออกแบบผลิตภัณฑ์ เป็นต้น

คือ ความสามารถที่โซ่อุปทานใช้ในการตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงหรือความไม่แน่นอนอย่างฉับไวได้ซึ่งสามารถสรุปได้เป็น 4 ส่วน คือ Responsiveness, Competency, Flexibility และ Speed

1. Responsiveness คือความสามารถที่จะตอบสนองต่อตัวกระตุ้นต่างๆที่เกิดขึ้นโดยมุ่งเน้นที่เป้าหมาย ซึ่งจะกล่าวโดยละเอียดในส่วนต่อไป ในที่นี้ Responsiveness คือส่วนหนึ่งของ Agility capabilities

2. Competency เป็นความสามารถที่จะทำให้องค์กรทำงานอย่างมีประสิทธิภาพและประสิทธิผล เช่น การมีวิสัยทัศน์ทางยุทธศาสตร์, การใช้เทคโนโลยีที่เหมาะสม, คุณภาพของผลิตภัณฑ์, คุณภาพของผู้ทำงาน, การบริหารการเปลี่ยนแปลง, การแนะนำผลิตภัณฑ์ใหม่ ๆ เสมอ, ความร่วมมือระหว่างกัน, ความเป็นหนึ่งเดียวกันในองค์กร เป็นต้น

3. Flexibility เป็นความสามารถที่จะทำงานหลายๆชนิดโดยใช้ทรัพยากรสิ่งเดียวกันได้ Flexibility จะมีความหมายหลายแบบตามลักษณะการทำงาน เช่น ในการผลิตจำนวนที่ต่างกัน, ในการปรับเปลี่ยนกระบวนการ, ในการเปลี่ยนแปลงองค์กร, ในการปรับเปลี่ยนกำลังการผลิต, บุคลากรที่จะทำงานได้หลายแบบ เป็นต้น

4. Speed เป็นความสามารถที่จะทำงานในเวลาที่สั้นที่สุด เช่น ความเร็วของการจัดส่งสินค้า, ความเร็วในการผลิต, ความเร็วในการแนะนำผลิตภัณฑ์ใหม่ เป็นต้น

หมายถึงสิ่งต่าง ๆ ในองค์กรที่สามารถนำมาซึ่ง Agility ได้ ในโซ่อุปทานจะหมายถึง 4 สิ่งหลักคือ องค์กร บุคลากร นวัตกรรม และเทคโนโลยี หากแต่ 4 สิ่งนี้ต้องถูกเชื่อมโยงและรวมเข้าด้วยกันโดยการไหลแลกเปลี่ยนของข้อมูล

ในโซ่อุปทานใด ๆ หากต้องการความไวต่อการเปลี่ยนแปลงนั้นจำเป็นต้องคำนึงถึงส่วนประกอบทั้ง 3 นี้และเชื่อมโยงเข้าด้วยกันให้เหมาะสมกับสภาพแวดล้อมของโซ่อุปทานนั้น การบริหารความไวนั้นจะสำเร็จได้ต้องขึ้นอยู่กับความร่วมมือกันในโซ่อุปทานและการวิเคราะห์ปัญหาของความไม่แน่นอนหรือการเปลี่ยนแปลงในโซ่อุปทานนั้น ๆ ดังจะนำเสนอในส่วนต่อไป

การตอบสนอง (Responsiveness)

แนวคิด Responsiveness นี้ เกิดขึ้นจากปัญหาที่ว่า อุตสาหกรรมต่างกัน ควรจะมีการบริหาร "ความเร็ว" และ "ความสามารถในการตอบสนองความต้องการของลูกค้า" ต่างกันอย่างไร จากงานวิจัย Responsiveness of Order fulfillment Processes (Kritchanchai และ MacCarthy, 1999,) พบว่า การนำหลักการสร้างความสามารถในการสนองตอบความต้องการของลูกค้านี้มาใช้ต้องคำนึงถึง

          - สิ่งกระตุ้นที่ทำให้อุตสาหกรรมต้องสร้างความสามารถในการสนองตอบ (Stimuli)

          - ความรู้ถึงสิ่งที่มากระตุ้นและหนทางตอบสนองเชิงอุตสาหกรรม (Awareness)

          - การสร้างความสามารถในการสนองตอบเชิงอุตสาหกรรม (Capabilities)

          - เป้าหมายในการสนองตอบ (Goals)

อุตสาหกรรมที่มีลักษณะต่างกันนั้นจะมีชนิดและลักษณะของปัจจัย 4 ตัวนี้ต่างกัน สามารถจำแนกอุตสาหกรรมได้เป็น 4 กลุ่มใหญ่ โดยพิจารณาจากลักษณะของโซ่อุปทานและปัจจัยทั้ง 4 เหล่านี้ ลักษณะของโซ่อุปทานที่ต่างกันสามารถแบ่งแยกได้โดย

          - ลักษณะของผลิตภัณฑ์ ในแง่ของ Standardised / Customised Product

          - ลักษณะของอุปสงค์ของลูกค้าในแง่ของ Demand Variability

          - การเริ่มต้นการผลิต(Production Triggering) ว่าเป็นการผลิตตามแผนเพื่อเก็บสู่คงคลังหรือเป็นการเริ่มต้นการผลิตเมื่อลูกค้าต้องการเท่านั้น

อุตสาหกรรมในกลุ่มนี้เป็นจำพวกอุตสาหกรรมอาหาร อุปโภคบริโภคต่าง  ๆ ที่มีความต้องการของลูกค้าในสินค้าเชิงองค์ประกอบ (Specifications) อย่างชัดเจน หากแต่ปริมาณความต้องการของลูกค้านี้จะไม่แน่นอน และเป็นตัวที่มากระตุ้นให้อุตสหกรรมต้องสร้างความสามารถในการสนองตอบส่วนเป้าหมายของการสนองตอบคือ การที่มีสินค้าวางขายอย่างต่อเนื่อง (On-shelf) การบริหาร "เวลา" และ "ความเร็ว" ให้เหมาะสมเพื่อสร้าง Responsiveness ในอุตสาหกรรมประเภทนี้ ต้องประกอบด้วย

          - การพยากรณ์ความต้องการลูกค้าอย่างแม่นยำ (Forecast Accuracy)

          - การปรับแผนการผลิตผลิตภัณฑ์สุดท้ายอย่างรวดเร็ว (Production Plan Adjustment) ตามความต้องการลูกค้า

          - การจัดแรงงานการผลิตให้พอเพียงตลอดเวลา (Workforce Capacity)

อุตสาหกรรมกลุ่มนี้ได้แก่ อุตสาหกรรมสินค้าจำเป็น เช่น น้ำมัน ก๊าซธรรมชาติ ก๊าซอุตสาหกรรม เป้าหมายที่สำคัญของอุตสาหกรรมกลุ่มนี้คือ การจัดส่งให้ตรงต่อเวลาที่ลูกค้าต้องการ การบริหาร "ความเร็ว" และ "ความสามารถในการตอบสนอง" ที่สำคัญของกลุ่มนี้จะมุ่งเน้นไปที่การจัดส่งสินค้า ให้ตรงต่อเวลาที่ต้องการ ดังนั้นอุตสาหกรรมกลุ่มนี้จำเป็นที่จะต้องมีวัสดุคงคลังไว้ตลอดเวลา เพื่อตอบสนองความต้องการของลูกค้าได้โดยทันที เนื่องจากระบบการผลิตของอุตสาหกรรมประเภทนี้โดย ส่วนมากเป็นการผลิตอย่างต่อเนื่อง (continuous flow line) ปัญหาขัดข้องในระบบการผลิตที่จะทำให้วัสดุคงคลังขาดไป นั้นเป็นสิ่งที่ควรพิจารณา เช่น การเสียของเครื่องจักร โดยสรุปแล้ว การบริหาร "เวลา" และ "ความเร็ว" ของอุตสาหกรรมในกลุ่มนี้ควรคำนึงถึง

          - การเตรียมวัสดุคงคลังให้เต็มตลอดเวลา

          - ปัญหาการเสียของเครื่องจักร

          - การจัดส่งสินค้าอย่างรวดเร็ว

อุตสาหกรรมกลุ่มนี้ได้แก่ อุตสาหกรรมยานยนต์, การผลิตเสื้อผ้า, ผลิตเหล็กกล้า, ผลิตจักรยาน อุตสาหกรรมกลุ่มนี้เป็นกลุ่มใหญ่ แต่จะมีบางสิ่งที่เหมือนกัน คือ สามารถผลิตชิ้นส่วนประกอบเก็บไว้ในคลังได้ จนเมื่อความต้องการของลูกค้าเข้ามาในระบบ จึงสามารถนำมาประกอบได้ตามความต้องการที่ระบุมา เพราะอุตสาหกรรมไม่สามารถทราบองค์ประกอบของผลิตภัณฑ์สุดท้ายจนกว่าคำสั่งของลูกค้าจะเข้ามาในระบบการบริหาร "เวลา" และ "ความเร็ว" เพื่อจะตอบสนองความต้องการของลูกค้าในกลุ่มนี้ได้อย่างมีประสิทธิภาพควรคำนึงถึง

          - การพยากรณ์ความต้องการชิ้นส่วนประกอบอย่างแม่นยำ

          - การปรับแผนการผลิตรวมทั้งลำดับการผลิตอย่างรวดเร็วภายหลังจากที่ คำสั่งของลูกค้าเข้ามาในระบบ

          - การจัดเตรียมกำลังการผลิตอย่างพอเพียงหรือการเผื่อกำลังการผลิต

          - การจัดลำดับการผลิตรวมทั้งการเข้า/ออกของงานในระบบผลิต(Sequencing/Input output/control)

อุตสาหกรรมกลุ่มนี้ได้แก่ อุตสาหกรรมผลิตเครื่องจักรต่าง  ๆ หรือเครื่องจักรอุตสาหกรรมความต้องการของลูกค้าในอุตสาหกรรมกลุ่มนี้ มีความหลากหลายมากกว่ากลุ่มอื่น ๆ ลูกค้าสามารถกำหนดองค์ประกอบต่าง  ๆ ในผลิตภัณฑ์ได้โดยละเอียด อุตสาหกรรมกลุ่มนี้เพียงแค่สามารถเก็บวัตถุดิบไว้ในคงคลังได้เท่านั้น การผลิตต้องรอจนกว่าลูกค้าจะกำหนดองค์ประกอบผลิตภัณฑ์การบริหาร "เวลา" และ "ความเร็ว" เพื่อตอบสนองความต้องการของลูกค้าในกลุ่มนี้ ควรคำนึงถึง

          - การใช้เวลาอันรวดเร็วในการออกแบบ/เขียนแบบผลิตภัณฑ์

          - การจัดลำดับงานจากแผนกออกแบบไปสู่ระบบผลิต

          - การวางแผนกำลังการผลิตและการเผื่อกำลังการผลิต

          - การพยากรณ์ชิ้นส่วนที่สามารถใช้ร่วมกันได้กับผลิตภัณฑ์ที่ต่างกัน(Modularity)