Black Belt หรือที่เราเคยได้ยินกันว่า ยูโดสายดำ นั่นเอง ผมเคยได้ยินคำนี้เมื่อตอนสมัยเด็ก เคยพยายามที่จะเรียนยูโด และใฝ่ฝันว่าสักวันจะได้สายดำกับเขาบ้าง ผ่านมาอีกหลายสิบปี มาได้ยินอีกทีตอนที่มีโครงการ Six Sigma ออกมา คิดว่าหลาย ๆ ท่านคงจะได้ยินคำนี้หนาหูขึ้นในวงการการจัดการธุรกิจและอุตสาหกรรม คำว่า Black Belt นั้นไม่ได้จำกัดความอยู่แต่ในวงการ Six Sigma เท่านั้น แต่ในทุกวงการของการจัดการ เริ่มมีการนำเอาตำแหน่ง Black Belt  เข้าไปเกี่ยวข้องด้วยในการจัดการโครงการสำหรับการเปลี่ยนแปลงองค์กรธุรกิจ

Black Belt คือใคร ?

หลังจากที่องค์กรได้ Champion ที่พร้อมจะดำเนินการเปลี่ยนแปลงขององค์กรแล้ว ก็จำเป็นที่จะต้องมีทีมเฉพาะกิจส่งลงไปในพื้นที่ปฏิบัติงาน ทีมงานเหล่านั้นเราจะเรียกพวกเขาว่า Black Belt (ผมขออนุญาตใช้ทับศัพท์จะดีกว่า) ตามที่ผมเคยกล่าวไว้เสมอว่า โครงการต่าง ๆ ในด้านการจัดการในยุคปัจจุบันนั้นไม่เหมือนเมื่อก่อนแล้ว ในอดีตเราคิดกันเป็นส่วน ๆ แตกแยกย่อยออกมาเป็นเรื่องเล็ก ๆ ปัญหาย่อย ๆ แต่ปัจจุบันความซับซ้อนของผลิตภัณฑ์และองค์กรนั้นมากขึ้นตามลำดับ การดำเนินงานในการจัดการและการเปลี่ยนแปลงนั้นจะต้องดำเนินการทั่วทั้งองค์กรและจะต้องมีผลลัพธ์ออกมาในภาพรวมทั้งหมดขององค์กร Black Belt จะต้องเป็นทีมเฉพาะกิจในการเข้าไปค้นหาปัญหาและแก้ปัญหาต่าง ๆ พร้อม ๆ กันเป็นทีม เพื่อให้เกิดผลลัพธ์ในภาพรวมในเชิงปฏิบัติการ (Operation) และเชิงการเงิน (Financial) ด้วยหน้าที่และขอบข่ายงานที่กว้างขวางที่ครอบคลุมไปทั่วทั้งองค์กรทำให้งานหน้าที่ของ Black Belt และ Champion ส่วนใหญ่นั้นจะต้องทำงานในตำแหน่งเต็มเวลา (Full Time) โดยเฉพาะในระยะเริ่มแรกที่องค์กรเริ่มนำเอาแนวความคิดการเปลี่ยนแปลงมาปฏิบัติใช้โดยแนวคิด เช่น Logistics, Supply Chain, Lean, Six Sigma หรือ Lean Six Sigma

Black Belt ถ้าเปรียบเทียบในอดีตก็จะเป็นเหมือน Project Engineer ที่ดูแลโครงการย่อย ๆ ของโครงการใหญ่อีกที แต่ในมุมมองของ Black Belt นั้นมีพัฒนาการมากกว่า Project Engineer ผู้ที่เป็น Black Belt จะต้องมีบทบาทของความเป็นผู้นำทีม เป็นผู้ที่มีความรับผิดชอบต่อผลลัพธ์ที่จะเกิดขึ้นซึ่งถูกกำหนดมาในแต่ละโครงการในระหว่างกระบวนการคัดเลือกโครงการ ส่วน Project Engineer ในอดีตอาจจะมีบทบาทและวิธีการตามโครงการที่ออกแบบมาแล้ว แต่ Black Belt นั้นมีหน้าที่และบทบาทมากกว่า ที่สำคัญคือ Black Belt จะต้องค้นหารากของปัญหาต่าง ๆ เพื่อที่จะกำจัดปัญหาและความสูญเปล่าให้หมดไปและจะต้องทำงานร่วมกับ Champion และเจ้าของกระบวนการ (Process Owner) ในการสร้างและออกแบบกระบวนการปรับปรุงต่าง ๆ ดังนั้น Black Belt จึงจำเป็นจะต้องมีภาวะผู้นำ (Leadership) ในการนำทีมในการปรับปรุงกระบวนการด้วยหลักการและวิธีการปรับปรุงต่าง ๆ Black Belt จะต้องกระตุ้นโน้มน้าวเพื่อจะเอาปัญญา พลังและข้อปฏิบัติที่ดีที่สุด (Best Practices) ออกมาจากทีมงานเพื่อที่จะให้ผลลัพธ์ออกมาตามเป้าหมาย จากประสบการณ์ที่ Black Belt ได้ทำงานร่วมกับทีมงาน พวกเขาได้ค้นพบหรือพัฒนาข้อปฏิบัติ (Best Practices) ที่ดีที่สุดในแต่ละกระบวนการเพื่อที่จะได้นำเสนอต่อ (Master Black Belt) ซึ่งจะเป็นหัวหน้าทีมของ Black Belt อีกที และ Champion เพื่อให้เกิดการถ่ายทอดความรู้กันไปทั่วทั้งองค์กร

Black Belt: The Trainers

สิ่งหนึ่งที่ Black Belt ต่างจาก Project Engineer ในอดีต คือ ความเป็นผู้ฝึกสอน (Trainer) ผู้ที่เป็น Black Belt ทุกคนส่วนมากจะต้องมีความสามารถในการถ่ายทอดความรู้ในวิธีการต่าง ๆ หรือเครื่องมือ (Tools) ต่าง ๆ ในการแก้ไขปัญหาในกระบวนการให้แก่ Process Owner ซึ่งในบางองค์กรจะแต่งตั้งให้เป็น Green Belt ในเรื่องแนวคิดและเรื่องราวต่าง ๆ ของวิธีการแก้ปัญหา และ Black Belt จะทำโครงการร่วมกับเจ้าของกระบวนการในช่วงแรก Black Belt จะมีบทบาทมาก แต่เมื่อเวลาผ่านไประยะ หนึ่ง บทบาทในโครงการนั้นจะบรรลุผลสำเร็จได้ก็มาจากความเป็นผู้นำและการบริหารจัดการโครงการของ Black Belt และการทำงานร่วมกับเจ้าของกระบวนการ ดังนั้นจุดสำคัญของความเป็น Black Belt ก็คือการปลูกฝังแนวคิดไม่ว่าจะเป็นเรื่อง Lean Six Sigma หรือ Supply Chain และประเด็นในการปรับปรุงกระบวนการธุรกิจต่าง ๆ ให้กับผู้ร่วมทีมทุกคน และนำพาพวกเขาผ่านกระบวนการการเรียนรู้ ในวิธีการและขั้นตอนต่าง ๆ Black Belt จะสั่งสมประสบการณ์ในการเป็นผู้นำโครงการต่าง ๆ หลายโครงการทั้งระยะสั้นและระยะยาว จนถึงระยะเวลา หนึ่ง จึงกลับเข้าไปทำงานตามสายงานด้วยประสบการณ์จากการทำงานในโครงการต่าง ๆ

การฝึกอบรม Black Belt

Black Belt ถือว่าเป็นตำแหน่งที่มีความสำคัญมากในการผลักดันโครงการปรับปรุงกระบวนการขององค์กร ดังนั้นบุคคลที่จะเป็นตัวจักรสำคัญของโครงการจะต้องถูกฝึกอบรมมาอย่างเข้มข้น โดยมีแนวคิดของการฝึกอบรมดังนี้ 1) การฝึกอบรมในห้องเรียนประมาณ 5-6 สัปดาห์ (แล้วแต่ลักษณะของกลยุทธ์และเครื่องมือที่ใช้เช่น Lean Six Sigma และ Supply Chain) สัปดาห์แรกจะเป็นเรื่องเกี่ยวกับภาวะความเป็นผู้นำ สี่สัปดาห์ต่อมาก็จะเป็นเนื้อหาในแนวคิดการปรับปรุงการจัดการและกลุ่มของเครื่องมือที่ใช้ อาจจะเพิ่มเติมตัวในรายละเอียดที่ลึกลงไปอีก การฝึกอบรมนั้นควรจะเต็มไปด้วย การสาธิต การจำลองสถานการณ์ การปฏิบัติของผู้รักการอบรม และการลงมือทำ 2)  ผู้เชี่ยวชาญจะคอยเป็นพี่เลี้ยง เป็นการทำงานกันแบบตัวต่อตัว หรือเป็นกลุ่มเล็ก ๆ ในการดำเนินงานโครงการที่ได้เลือกขึ้นมา เพื่อที่จะได้ฝึกในการมีส่วนร่วมในการดำเนินโครงการ 3) Black Belt แต่ละคนจะได้รับการทดสอบจากการดำเนินโครงการ (ทำโปรเจ็กต์) และได้รับคำแนะนำจากผู้ฝึกอบรมจากประสิทธิผลของการเรียนรู้จากการดำเนินโครงการ

หลังจากผ่านการฝึกอบรมและผ่านการทดสอบจากการดำเนินโครงการแล้ว Black Belt ก็จะได้รับการรับรอง (Certified) ตรงนี้อาจจะมีคำถามว่า แล้วใครจะเป็นคนรับรอง มีสถาบันไหนบ้างที่จะรับรอง บริษัทต่าง ๆ รับรองเองได้ไหม ผมคิดว่าจะต้องมองว่าทั้ง Supply Chain Lean Six Sigma นั้นเป็น Industry Model ซึ่งเกิดขึ้นจากการการริเริ่มจากวงการธุรกิจอุตสาหกรรม Model แบบนี้มีข้อแตกต่างจากการรับรอง ISO ทั้งหลายที่จะต้องมีสถาบันรับรอง (Certified Body) หรือผู้ตรวจรับรอง ตามความเข้าใจของผมเองนั้นคิดว่าการรับรอง Black Belt และการรับรอง ISO นั้นต่างกัน เพราะแก่นของการรับรอง ISO ต่าง ๆ นั้นเหมือนกับเป็นการตรวจสอบข้อบังคับที่ทุกองค์กรต้องมี จะต้องมีการปฏิบัติใช้อยู่ในองค์กร จะต้องมีขั้นตอนต่าง ๆ ตามที่กล่าวไว้ในข้อกำหนด เพื่อเป็นการประกันในเรื่องคุณภาพ ความปลอดภัย และประเด็นอื่น ๆ ตามที่กำหนดไว้ในมาตรฐานต่าง ๆ เพื่อให้บุคคลที่สาม หรือบุคคลอื่น ๆ ที่จะมาเกี่ยวข้องได้รับรู้ว่าองค์กรแห่งนี้มีกิจกรรมหรือคุณสมบัติตามข้อกำหนด ทำให้ไม่จำเป็นจะต้องมาเช็คตรวจสอบกันอีก ผู้ที่จะเข้ามามีส่วนได้ส่วนเสียนั้นสามารถมั่นใจได้เพราะมีบุคคลที่สาม คือ สถาบันรับรองให้การรับรอง แล้วมาตรฐานเหล่านี้บอกไว้แค่นี้จริงหรือ ที่จริงแล้วผมมองว่าก็เหมือนกับตราหรือเครื่องหมายว่าลงทะเบียนแล้วก็เท่านั้นเอง แต่ก็ยังไม่ได้บอกถึงประสิทธิภาพขององค์กร ผมอาจจะเปรียบเทียบได้ว่า คุณอาจจะพบคนที่ถือหนังสือเดินทางไทยแต่พูดภาษาไทยไม่ได้ก็ได้ 

ส่วนการรับรอง Black Belt นั้น เขาดูเรื่องอะไรกันบ้าง ? สำหรับ Black Belt นั้นเหมือนเป็นประกาศนียบัตรรับรองความสามารถของบุคคล ซึ่งใคร ๆ ก็สามารถออกให้ได้ไม่ว่าจะเป็นบริษัท มหาวิทยาลัย หรือแม้แต่บริษัทฝึกอบรมหรือบริษัทที่ปรึกษา ไม่เกี่ยวกับสถาบันวิชาการ มหาวิทยาลัย แต่ขึ้นอยู่กับผู้ให้การรับรองนั้นมีความน่าเชื่อถือหรือมีชื่อเสียงในเรื่องนั้นมากเท่าไหร่ ถ้าคุณเป็น Black Belt ที่มาจากบริษัทชั้นนำของโลกและทำโครงการมามากจนบริษัทประสบผลสำเร็จในวงการธุรกิจ คุณก็จะได้รับความน่าเชื่อถือมากกว่าคนที่เป็น Black Belt ที่มาจากบริษัทเล็กหรือไม่กับการรับรองมาจากหน่วยงานที่มีชื่อเสียง คุณก็จะได้รับความน่าเชื่อถือน้อยกว่า ทั้งหมดนี้ก็ไม่ได้เป็นการประกันผลลัพธ์ของการดำเนินงานของ Black Belt เหมือนกับว่าคนจบปริญญาทุกคนไม่ใช่จะทำงานได้ผลทุกคน เรื่องนี้เป็นสัจธรรมในวงการจัดการทรัพยากรมนุษย์ แต่การรับรอง Black Belt หรือใบปริญญาก็สามารถช่วยคัดเลือกบุคคลได้บ้างในขั้นแรก ขั้นตอนต่อไปก็ต้องลองร่วมงานและพิสูจน์ฝีมือกันดู บางคนเพียงแค่ต้องการเพิ่มค่าตัวให้กับตัวเองก็เลยต้องไปฝึกอบรมเป็น Black Belt กับสถาบันที่มีชื่อเสียง ผมว่าก็ไม่ผิดหรอก เขาได้ความรู้ด้วย ทุกคนได้ประโยชน์ นั่นคือธุรกิจที่เกิดขึ้นสำหรับการให้การรับรอง ผมเคยเห็นคำกล่าวสำหรับความเป็น Black Belt ว่า คุณต้องสร้างมันขึ้นมาด้วยตัวเอง เพราะมันหาซื้อกันไม่ได้

การคัดเลือก Black Belt

Black Belt นั้นถือว่าเป็นยอดฝีมือแถวหน้าขององค์กรในการจัดการความเปลี่ยนแปลงที่จะเกิดขึ้น ดังนั้นทุกคนคงไม่สามารถเป็น Black Belt ได้ การคัดเลือกคนที่ดีที่สุดในกลุ่มแรกที่ดำเนินโครงการนั้นจะมีผลกระทบต่อองค์กรอย่างยิ่ง ถ้า Black Belt กลุ่มแรกสามารถดำเนินการได้เป็นไปตามที่กำหนดไว้ก็ยังเป็นการสร้างความมั่นใจในที่จะพัฒนา Black Belt ในรุ่นต่อ ๆ มาอีก หลังจาก Black Belt ในแต่ละคนหมดวาระลง พวกเขาก็ยังจะมีอนาคตที่ดีในองค์กรเหล่านั้น เพราะได้ฝึกภาวะความเป็นผู้นำมาในโครงการการปรับปรุงต่าง ๆ Black Belt หลายคนพอหมดวาระลง กลับเข้าสู่สายงานปกติในตำแหน่งและผลตอบแทนที่สูงขึ้น

หลักเกณฑ์พื้นฐานในการคัดเลือก Black Belt คือ ต้องมีความปรารถนาในการทำงานชิ้นนี้และมีคุณสมบัติส่วนตัว เช่น ความชำนาญ ความรู้ และความสามารถในการเป็น Black Belt

พื้นฐานแรกของ Black Belt ที่จะต้องเผชิญคือ การเปลี่ยนแปลงชีวิตการทำงานจากเดิมที่เป็นงาน Routine ประจำวัน กลายมาเป็นงานโครงการที่หวังผลลัพธ์ที่เป็นเลิศทางการดำเนินงานและทางด้านการเงิน เมื่อออกมาเป็น Black Belt แล้วคุณจะเป็นนายของตัวเองจะต้องหาอาวุธหรือเครื่องมือติดตัว ดังนั้นด่านแรกของการเป็น Black Belt คือ จะต้องกลับเข้ามาเป็นนักเรียนอีกครั้ง หนึ่ง จึงทำให้คุณสมบัติของการเป็นคนที่เรียนรู้ได้ไวเป็นคุณสมบัติที่สำคัญ ในระหว่างการฝึกอบรม Black Belt นั้นจะมีการทดสอบในการทำโครงการ (Project) ต่าง ๆ ด้วย คุณสมบัติอีกอย่างของความเป็น Black Belt  ก็คือ การมุ่งหวังให้เกิดผลสัมฤทธิ์ เพราะผลดีผลเสียของโครงการนั้นอยู่ในมือของ Black Belt แต่เป็นไปตามสายงานปกตินั้นจะดูไม่ค่อยมีผลกระทบเท่าไหร่ เพราะงานก็ไหลไปตาม Workflow ขององค์กรปกติที่มีการควบคุมอยู่แต่เป็นงานของ Black Belt นั้นถือเป็นงานสร้างสรรค์หรือเป็นนวัตกรรมย่อย ๆ ภายในองค์กร เพราะเป็นสิ่งใหม่ที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อน และสามารถทำกำไรให้กับองค์กรได้ด้วย Black Belt นั้นจะต้องทำงานร่วมกับคนในพื้นที่ปฏิบัติงาน เช่น เจ้าของกระบวนการ และเจ้าหน้าที่จากฝ่ายการเงิน เพื่อประเมินผลสำเร็จทางด้านการเงิน ดังนั้นการทำงานร่วมกันการแบ่งปันความรู้และทรัพยากรกันระหว่างทีมงานและผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้องจึงเป็นคุณสมบัติอีกอย่าง หนึ่ง ที่จะทำให้โครงการสามารถดำเนินงานไปได้

เมื่อโครงการเริ่มขึ้นแล้ว Black Belt จะต้องใช้ภาวะผู้นำในการนำทีมบริหารโครงการ ทำการกระตุ้นให้เกิดการเปลี่ยนแปลง และจัดทำโครงการปรับปรุงขึ้น Black Belt ก็จะต้องสวมวิญญาณครูเป็นผู้ฝึกสอนความรู้และเครื่องมือต่าง ๆ พร้อมทั้งการเป็นพี่เลี้ยงให้กับทีมในโครงการด้วย ดังนั้นความรู้ทางด้านการวิเคราะห์ปัญหาและการใช้เครื่องมือต่าง ๆ ในแต่ละปัญหาจึงเป็นคุณสมบัติที่สำคัญของ Black Belt

สรุป

Black Belt อาจจะเป็นตำแหน่งที่ดูทันสมัย แต่การที่จะได้ทำงานในตำแหน่งหรือชื่อเรียกนี้ได้อย่างเต็มที่ตามความคาดหวังนั้นไม่ใช่เรื่องง่ายเลย ไม่ใช่ทุกคนจะทำได้ ทุกคนจะต้องได้รับการฝึกฝน ผมสังเกตดูจะคล้าย ๆ กับเป็นเหมือนการเรียนในโรงเรียนเสนาธิการของทหารของเหล่าทัพ เพื่อเพิ่มพูนความรู้นั้นมาพัฒนากรมกอง Black Belt ก็น่าจะคล้าย ๆ กัน ยิ่งถ้าบุคคลใด ผ่านการเป็น Black Belt มาก่อน ก็สามารถการันตี ในความสามารถที่กล่าวมา ดังนั้นเมื่อ Black Belt ออกจากงานประจำ เปลี่ยนหัวโขนใหม่ มาลงทำงานโครงการเต็มเวลา เมื่อกลับเข้าไปทำงานประจำแล้ว ส่วนใหญ่จะได้รับการเลื่อนตำแหน่งที่สูงกว่าหรือไม่ก็ถูกซื้อตัวไปทำงานให้องค์กรอื่น ๆ แล้วคุณล่ะครับพร้อมที่จะเป็น Black Belt หรือ Enterprise Black Belt ขององค์กรของคุณแล้วหรือยัง