กลไกการพัฒนาที่สะอาด (Clean Development Mechanism: CDM) กับการพัฒนาพลังงานและสิ่งแวดล้อมโลก

บูรณะศักดิ์ มาดหมาย
buranasak_madmaiy@yahoo.com

จากการประเมินสถานการณ์ปัจจุบันที่เชื้อเพลิงพลังงาน (น้ำมัน ถ่านหิน ก๊าซธรรมชาติ) มีราคาสูงขึ้นมากและความต้องการใช้พลังงานที่สูงขึ้น ทำให้ประเทศไทยจำเป็นต้องให้ความใส่ใจกับการนำพลังงานหมุนเวียนมาใช้ให้มากขึ้น เพื่อป้องกันประเทศเข้าสู่สภาวะขาดแคลนพลังงาน

ประเทศไทยเป็นประเทศเกษตรกรรมที่สำคัญแห่งหนึ่งของโลก ประชาชนมากกว่าร้อยละ 50 ประกอบอาชีพเกษตรกรรม ผลพลอยได้ที่สำคัญนอกเหนือจากผลผลิตการเกษตรก็คือ วัสดุเหลือทิ้งทางการเกษตร เช่น ฟางข้าว แกลบ กากอ้อย กาก ใย และทะลายปาล์ม เป็นต้น

ชีวมวล (Biomass) หมายถึง วัสดุหรือสารอินทรีย์ซึ่งสามารถเปลี่ยนแปลงเป็นพลังงานได้ ชีวมวลนับรวมถึงวัสดุเหลือทิ้งทางการเกษตร เศษไม้ ปลายไม้จากอุตสาหกรรมไม้ มูลสัตว์ ของเสียจากโรงงานแปรรูปทางการเกษตร และของเสียจากชุมชน ปริมาณชีวมวลจากเศษวัสดุเหลือใช้ทางการเกษตร ที่ผลิตภายในประเทศจะแปรผันและขึ้นอยู่กับปริมาณผลผลิตทางการเกษตรของประเทศ ตารางข้างล่างแสดงรายละเอียดพื้นที่ปลูก ผลผลิตพืชหลัก และไม้ยางพารา ปี2543/2544 และ 2544/2545

ที่มา: สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร 2544/45 

พลังงานชีวมวลปัจจุบันนับได้ว่ามีความต้องการนำมาใช้กันอย่างแพร่หลายกันมากทั้ง การนำมาใช้เพื่อประโยชน์ทางการเกษตร การนำมาใช้สำหรับภาคที่อยู่อาศัย และการนำมาใช้สำหรับภาคอุตสาหกรรม ดังรายละเอียดต่อไปนี้

ประโยชน์ทางด้านการเกษตรนั้นได้มีกันมานับตั้งแต่ในอดีตมานานแล้ว เนื่องจากประเทศไทย เป็นประเทศเกษตรกรรมด้วย ตัวอย่างในอดีตที่เราสามารถพบได้นั้นได้มีการนำมาคลุมดิน ฯลฯ ปัจจุบันได้มีการศึกษาวิจัยเรื่องการนำเศษวัสดุเหลือใช้เหล่านี้นำมาใช้กัน โดยจากข้อมูลการศึกษาพบว่า  

* ฟางข้าว มีการนำมาใช้ประโยชน์ทางการเกษตรเพื่อการคลุมดิน ทำปุ๋ยและอื่น ๆ ถึงปีละประมาณ 18 ล้านตัน 
* ยอดและใบอ้อย มีการนำมาใช้ประโยชน์ทางการเกษตรในการเพื่อการคลุมดินและอื่น ๆ ถึงปีละประมาณ 4 ล้านตัน
* ตอซังสัปปะรด มีการนำมาใช้ประโยชน์ทางการเกษตรในการเพื่อการคลุมดินและทำปุ๋ย ถึงปีละประมาณ 1 ล้านตัน
* ลำต้นมัน มีการนำมาใช้ประโยชน์ทางการเกษตรเพื่อการทำต้นพันธ์ ถึงปีละประมาณ 1.5 ล้านตัน  

นับได้ว่าประโยชน์ที่เกิดขึ้นกับวัสดุที่เหลือใช้ทางการเกษตรที่สามารถนำไปใช้ให้ก่อเกิดประโยชน์ทางการเกษตรได้อีกต่อ โดยไม่มีความสูญเปล่า นับได้ว่าเป็นการใช้ที่คุ้มค่ามาก

การนำมาใช้สำหรับภาคที่อยู่อาศัย
เศษวัสดุเหลือใช้ที่นำมาใช้ในบ้านที่อยู่อาศัยจะเป็นเพียงการนำมาใช้ในการนำมาเป็นเชื้อเพลิงสำหรับการหุงต้ม ดังต่อไปนี้
* ไม้ฟืน มีการนำมาใช้ประโยชน์ในการเป็นเชื้อเพลิง ถึงปีละประมาณ 291,410 ตัน 
* ถ่านไม้ มีการนำมาใช้ประโยชน์ในการเป็นเชื้อเพลิง ถึงปีละประมาณ 422,980 ตัน 
* เปลือกและกะลามะพร้าว มีการนำมาใช้ประโยชน์ในการเป็นเชื้อเพลิง ถึงปีละประมาณ  29,010 ตัน 
* แกลบ มีการนำมาใช้ประโยชน์ในการเป็นเชื้อเพลิง ถึงปีละประมาณ 291,410 ตัน 

การนำมาใช้ด้านอื่น ๆ
เศษวัสดุเหลือใช้ที่นำมาประโยชน์ในด้านอื่น ๆ แต่เมื่อมองโดยภาพรวมก็ยังมีไม่มากนักแต่สามารถนำมาคิดเป็นอุปสงค์ในภาครวมของการนำเศษวัสดุเหลือมาใช้ก็นับได้ว่าเป็นจำนวนมากทีเดียว ดังต่อไปนี้
* เปลือกมะพร้าว มีการนำมาใช้ประโยชน์ในการทำเป็นเส้นใยและทำเป็นวัสดุปลูกพืช ถึงปีละประมาณ 350,000 ตัน 
* แกลบ มีการนำมาใช้ประโยชน์ในการเป็นวัสดุรองกันความชื้นในการเลี้ยงไก่ ถึงปีละประมาณ 50,000 ตัน

ที่นำมากล่าวไว้ตอนท้ายนับได้ว่ามีส่วนสำคัญอย่างยิ่ง ปัจจุบันความต้องการของการใช้เชื้อเพลิงชีวมวลมีมากที่สุดกับการนำมาใช้ประโยชน์กว่าด้านอื่นที่ได้กล่าวมาแล้ว โดยเฉพาะประเภทที่มีการใช้พลังงานไฟฟ้าและพลังงานความร้อน เพื่อสามารถนำมาทดแทนกับการใช้พลังงานไฟฟ้าและน้ำมันที่นับวันจะมีต้นทุนสูงขึ้นเรื่อย ๆ     

จนปัจจุบันโรงงานอุตสาหกรรมพยายามที่จะหาทางในการจัดหาพลังงานด้านอื่น ๆ นำมาทดแทน บางโรงงานถึงกับลงทุนงบประมาณที่มากในการสร้างโรงไฟฟ้าก๊าชธรรมชาติไว้ใช้เป็นของตนเอง เนื่องจากมองถึงความสามารถในการเป็นไปได้ในการลงทุน และเป็นการทดแทนกับค่าพลังงานที่แพงขึ้นไม่สามารถหลีกเลี่ยงได้      

ประกอบกับค่าใช้จ่ายด้านพลังงานที่ต้องรับภาระทุก ๆ เดือน และยังโรงงานอุตสาหกรรมแห่งนั้น มีการขยายฐานการผลิตโดยการสร้างโรงงานผลิตเพิ่มขึ้น ฉะนั้นถ้าไม่สามารถจัดหาแหล่งพลังงานที่เป็นไปได้มาใช้ในโรงงานอุตสาหกรรมก็จะทำให้ต้นทุนค่าไฟฟ้าเพิ่มมากขึ้น ถึงอาจกับรับภาระไว้ไม่ไหว

ดังแสดงในตารางปริมาณการใช้พลังงานชีวมวล มีการนำประเภทชีวมวลต่าง ๆ มาใช้ เพื่อผลิตเป็นพลังงานความร้อนถึง 15.18 ล้านตันต่อปี เพื่อผลิตเป็นพลังงานความร้อนถึง 13.19 ล้านตันต่อปี รวมมีการนำประเภทชีวมวลต่าง ๆ มาใช้ เพื่อผลิตเป็นพลังงานความร้อน และเพื่อผลิตเป็นพลังงานความร้อนถึง 28.37 ล้านตันต่อปี นับได้ว่าเป็นการหาทางเลือกใหม่ของนักอุตสาหกรรม ผู้บริหารที่จะหาหนทางในแหล่งพลังงานทางเลือกใหม่เพื่อนำมาใช้ในการประกอบกิจการของโรงงาน

อีกทั้ง ปัจจุบันโรงงานอุตสาหกรรมขนาดกลางและขนาดย่อม มีการใช้พลังงานทั้งไฟฟ้าและความร้อนในสายการผลิตในโรงงาน และมีการใช้อุปกรณ์ เครื่องจักรอยู่เป็นจำนวนมาก โดยเฉพาะอุตสาหกรรมการผลิต ที่ต้องมีเครื่องจักรในกระบวนการผลิตมากมายหลายชนิด ทำให้อุปกรณ์ที่เป็นส่วนประกอบ ณ ปัจจุบัน จะต้องมีการสั่งซื้อเพื่อที่จะนำมาปรับเปลี่ยนในตัวเครื่องจักร ให้สามารถทำงานได้เหมือนเดิม  

ตัวอย่างของชิ้นส่วนของอุปกรณ์ที่โรงงานอุตสาหกรรม มีการใช้อยู่มากในโรงงานอุตสาหกรรม อาทิเช่น อุปกรณ์ความคุมภาระการใช้งานของมอเตอร์ (Motor Load Control) เครื่องทำความร้อนโดยใช้พลังงานความร้อนที่เหลือจากระบบปรับอากาศ (Water Heater Using Waste Heat From A/C) เครื่องเชื่อมประสิทธิภาพสูง (High Efficiency Welding Machine) แผ่นแลกเปลี่ยนความร้อน (Plate Heat Exchanger) มอเตอร์ประสิทธิภาพสูง (High Efficient Motor: HEM)  

อุปกรณ์ควบคุมดีมานด์ (Demand Controller)อุปกรณ์ปรับระดับแรงดันไฟฟ้า (Voltage Regulator)อุปกรณ์ควบคุมการใช้พลังงานในระบบแสงสว่างสำหรับหลอดฟลูออเรสเซนต์ (Fluorescent Lighting Control) บัลลาสต์อิเล็กทรอนิกส์ (Electronic Ballast) ฯลฯ ที่เรามักพบกันอยู่บ่อยครั้ง โดยอุปกรณ์เหล่านี้ สามารถนำเอาเทคโนโลยีประหยัดพลังงานมาปรับใช้ในกระบวนการผลิต เพื่อป้องกันประเทศเข้าสู่สภาวะขาดแคลนพลังงาน ซึ่งจะส่งผลกระทบโดยตรงต่อความมั่นคงของประเทศ        

การดำเนินงานโครงการ CDM จะเป็นโครงการที่จะจุดประกายให้กับภาคเอกชนในการนำพลังงานหมุนเวียนมาใช้ในการประกอบกิจการ จากการศึกษาและหารือผู้เชี่ยวชาญด้านพลังงาน สรุปได้ว่า ควรให้ความสำคัญกับดำเนินโครงการ CDM ในภาคพลังงานเป็นลำดับแรก เพื่อเป็นส่วนสนับสนุนการดำเนินงานตามแผนยุทธศาสตร์ของกระทรวงพลังงาน และเพื่อเป็นแรงกระตุ้น ให้กับภาคเอกชนในการดำเนินงานลดก๊าซเรือนกระจก

กลไกการพัฒนาที่สะอาด หรือ Clean Development Mechanism (CDM) คือหนึ่งในสามมาตรการยืดหยุ่น (Flexible Mechanisms) ที่อนุญาตให้ประเทศ ต่าง ๆ สามารถลงทุนพัฒนาโครงการในประเทศกำลังพัฒนาเพื่อลดปริมาณการปล่อยก๊าซเรือนกระจก

รัฐบาลของทั้งสองประเทศจะต้องให้ความยินยอม โดยทั้งสองประเทศจะได้ประโยชน์ร่วมกัน นั่นคือ เกิดโครงการพลังงานสะอาด โครงการปลูกป่า โครงการอนุรักษ์พลังงาน หรือโครงการเปลี่ยนประเภทการใช้สารเคมี ขึ้นในประเทศกำลังพัฒนา ซึ่งเป็นโครงการที่ส่งผลให้เกิดการพัฒนาอย่างสะอาดและยั่งยืนขึ้นในประเทศนั้น ๆ     

โดยประเทศกำลังพัฒนาจะได้รับเม็ดเงินช่วยเหลือโครงการ ในรูปของเงินลงทุนหรือ เงินที่ได้จากการขายเครดิตของปริมาณก๊าซที่ลดได้ หรือ Certified Emission Reductions (CERs) ซึ่งสามารถนำไปนับรวมกับปริมาณก๊าซเรือนกระจกที่ลดได้ตามเป้าหมายของประเทศตน

กลไกการพัฒนาที่สะอาด (Clean Development Mechanism: CDM) เป็นกลไกที่กำหนดขึ้นภายใต้พิธีสารเกียวโต เพื่อช่วยให้ประเทศอุตสาหกรรมที่มีพันธกรณีในการลดก๊าซเรือนกระจกสามารถบรรลุพันธกรณีได้ และเพื่อส่งเสริมการพัฒนาที่ยั่งยืนของประเทศกำลังพัฒนา แนวความคิดของกลไกการพัฒนาที่สะอาดคือ โครงการที่เกิดขึ้นในประเทศกำลังพัฒนาและสามารถลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกได้

ผู้ดำเนินโครงการจะได้รับ Certified Emission Reduction (CERs) จากหน่วยงานที่เรียกว่า CDM Executive Board (CDM EB) และ CERs ที่ผู้ดำเนินโครงการได้รับนี้ สามารถนำไปขายให้กับประเทศอุตสาหกรรม ที่สามารถใช้ CERs ในการบรรลุถึงพันธกรณีตามพิธีสารเกียวโตได้การดำเนินโครงการ CDM นั้นจะต้องได้รับความเห็นชอบจากประเทศเจ้าบ้าน (Host Country) ว่าโครงการที่เสนอนั้น เป็นโครงการที่มีส่วนช่วยในการพัฒนาอย่างยั่งยืนของประเทศเจ้าบ้าน

รูปที่ 1 ความสัมพันธ์และผลประโยชน์ที่ผู้เกี่ยวข้องแต่ละฝ่ายจะได้รับในการดำเนินโครงการ CDM 

กลไกการพัฒนาที่สะอาดเปรียบเสมือนแรงจูงใจให้ประเทศกำลังพัฒนา หันมาใช้เทคโนโลยีสะอาดเพิ่มมากขึ้น อันจะส่งผลให้การปล่อยก๊าซเรือนกระจกลดลง ซึ่งหากไม่มีแรงจูงใจจากกลไกการพัฒนาที่สะอาดแล้ว ประเทศนั้น ๆ จะยังคงใช้เทคโนโลยีแบบเดิมที่มีต้นทุนต่ำและมีการปล่อยก๊าซเรือนกระจกในปริมาณมาก โดยแรงจูงใจที่กล่าวถึงคือ CERs ที่ผู้ดำเนินโครงการจะได้รับ และสามารถนำไปขายให้กับประเทศอุตสาหกรรมได้นั่นเอง ส่วนประเทศเจ้าบ้าน จะได้รับผลประโยชน์คือ การพัฒนาอย่างยั่งยืน

เนื่องจากอนุสัญญาสหประชาชาติว่าด้วยการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (UNFCCC) ซึ่งได้กำหนดกรอบในการดำเนินการเพื่อรักษาระดับความเข้มข้นของก๊าซเรือนกระจกภายในปี พ.ศ. 2543 โดยที่หลังจากอนุสัญญาฯ มีผลบังคับใช้แล้ว จะต้องมีการจัดประชุมสมัชชาประเทศภาคีอนุสัญญา (Conference of the Parties: COP) ขึ้นทุกปีในการประชุมสมัยแรก ที่จัดขึ้น ณ กรุงเบอร์ลิน ระหว่างวันที่ 28 มีนาคม–7 เมษายน 2538 ประเทศภาคีสมาชิกได้เล็งเห็นถึงความจำเป็นในการกำหนดพันธกรณีภายหลัง พ.ศ. 2543 และได้ตกลงใน Berlin Mandate เพื่อเป็นจุดเริ่มต้นในการเจรจา

และภายใต้ข้อตกลง ได้มีการจัดตั้ง Ad Hoc Group on the Berlin Mandate (AGBM) เพื่อทำหน้าที่ในการบรรลุถึงข้อตกลงดังกล่าว AGBM จัดประชุม 8 ครั้งระหว่างเดือนสิงหาคม 2538 และเดือนธันวาคม 2540 ในการประชุมสมัชชาฯ สมัยที่ 3 โดยการประชุมครั้ง 4 ซึ่งตรงกับการประชุมสมัชชาฯ สมัยที่ 2 ณ กรุงเจนีวา พอดี ได้มีการตกลงในหลักการสำคัญของพิธีสารและยกร่างเป็น “Geneva Declaration” การประชุมของ AGBM ครั้งต่อมาได้ร่างเนื้อหาของพิธีสาร

โดยมีแนวทางตามข้อเสนอของสหภาพยุโรปให้มีการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก 3 ชนิด ให้ได้ร้อยละ 15 ภายในปี พ.ศ.2553 เมื่อเทียบกับปี พ.ศ. 2533 แต่สถานการณ์ได้เปลี่ยนแปลงไปเมื่อประธานาธิบดีบิล คลินตันได้ออกมาเรียกร้องให้ประเทศกำลังพัฒนาเข้ามามีส่วนร่วมในการลดก๊าซเรือนกระจก

แต่กลุ่มประเทศ G77 และประเทศจีนต่างอ้างว่าประเทศอุตสาหกรรมควรเป็นผู้รับผิดชอบในการลดก๊าซเรือนกระจก  ต่อมาในการประชุมสมัชชาฯ ครั้งที่ 3 ณ กรุงโตเกียว ระหว่างวันที่ 1-11 ธันวาคม 2540 การประชุมที่ประกอบด้วยผู้ร่วมประชุมกว่า 10,000 คน รวมถึงรัฐมนตรีกว่า 125 ท่าน ได้มีการตกลงยกร่างพิธีสารเกียวโต (Kyoto Protocol) ขึ้นในวันที่ 11 ธันวาคม 2540

1. พันธกรณี (Commitments) หัวใจของพิธีสารเกียวโตอยู่ที่การกำหนดพันธกรณีในการลดก๊าซเรือนกระจกที่เป็นข้อผูกมัดทางกฎหมายสำหรับประเทศในกลุ่มภาคผนวกที่ 1 และมีพันธกรณีทั่วไปร่วมกันระหว่างประเทศภาคีสมาชิกทั้งหมด

2.  การดำเนินการ (Implementation) เพื่อให้บรรลุถึงเป้าหมายของพิธีสาร ประเทศในกลุ่มภาคผนวกที่ 1 จะต้องจัดทำนโยบายและมาตรการในการลดก๊าซเรือนกระจกภายในประเทศ ซึ่งรวมถึงการเพิ่มการดูดซับก๊าซเรือนกระจก และเสริมด้วยกลไกอื่น ๆ ได้แก่ Joint Implementation, The Clean Development Mechanism และ Emissions Trading เพื่อให้ได้มาซึ่งเครดิตที่มีต้นทุนกว่าการลดก๊าซเรือนกระจกภายในประเทศ 

3. การลดผลกระทบในประเทศกำลังพัฒนา (Minimizing Impacts on Developing Countries) ได้มีการจัดตั้งกองทุนเพื่อการปรับตัวรองรับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (Adaptation Fund) 

4. การจัดทำบัญชี การรายงานผล และการตรวจสอบ (Accounting, Reporting and Review) เพื่อให้การดำเนินการตามพิธีสารเกียวโต เป็นไปอย่างรัดกุม จึงได้มีการจัดทำกระบวนการติดตามตรวจสอบต่าง ๆ ขึ้น 

5. การปฏิบัติตามบทบัญญัติแห่งพิธีสาร (Compliance) ได้มีการจัดตั้งคณะกรรมการติดตามการปฏิบัติตามบทบัญญัติแห่งพิธีสาร (Compliance Committee) ขึ้น เพื่อจัดการกับการไม่ปฏิบัติตามบทบัญญัติแห่งพิธีสาร

การกำหนดพันธกรณีที่มีข้อผูกพันทางกฎหมายเป็นหัวใจสำคัญของพิธีสารเกียวโต พิธีสารเกียวโตได้กำหนดให้ประเทศในกลุ่มภาคผนวกที่ 1 ต้องลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก 6 ชนิด ได้แก่ คาร์บอนไดออกไซด์ (CO2) มีเทน (CH4) ไนตรัสออกไซด์ (N2O) ไฮโดรฟลูออโรคาร์บอน (HFCs)

เปอร์ฟลูออโรคาร์บอน (PCFs) และซัลเฟอร์เฮกซาฟลูโอไรด์ (SF6) ก๊าซเรือนกระจกทั้ง 6 ชนิด มีประสิทธิภาพในการแผ่รังสีความร้อน (Radiative Efficiency) ที่แตกต่างกัน ดังนั้น ในการคำนวณปริมาณก๊าซเรือนกระจก ให้คำนวณเป็นปริมาณเทียบเท่าก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์

โดยใช้ศักยภาพในการทำให้เกิดภาวะโลกร้อน (Global Warming Potential: GWP) ของก๊าซแต่ละชนิดเป็นตัวคูณ สำหรับศักยภาพในการทำให้เกิดภาวะโลกร้อนในพันธกรณีแรก จะเป็นไปตามรายงานของคณะกรรมการระหว่างรัฐบาลว่าด้วยการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (Intergovernmental Panel on Climate Change) IPCC Second Assessment Report 1995 ดังแสดงในตาราง 

ที่มา: Climate Change 1995 , IPCC Second Assessment Report

สำหรับก๊าซ CFC ซึ่งเป็นสารทำลายโอโซน และอยู่ภายใต้การจำกัดการใช้ของพิธีสารมอนทรีออลแล้ว จึงไม่รวมอยู่ในบัญชีก๊าซเรือนกระจกของพิธีสารเกียวโต ระดับพันธกรณีในการลดก๊าซเรือนกระจก จะต้องลดให้อยู่ในระดับต่ำกว่าปริมาณการปล่อยก๊าซเรือนกระจกในปี พ.ศ.2533 โดยเฉลี่ยร้อยละ 5 เป็นอย่างน้อย โดยแต่ละประเทศมีสัดส่วนในการลดก๊าซเรือนกระจกที่แตกต่างกัน ตามที่ระบุในภาคผนวก B ของพิธีสาร ดังนี้

ระยะเวลาในการประเมินผลการลดก๊าซคือปี พ.ศ. 2551–2555 หรือที่รู้จักกันว่า ช่วงพันธกรณีแรก (Fist Commitment Period) สาเหตุที่มีการขยายเวลาของพันธกรณีเป็นช่วงเวลา 5 ปี แทนที่จะเป็นปีเดียวนั้นเพื่อป้องกันผลกระทบของปัจจัยที่ไม่สามารถหลีกเลี่ยงได้ เช่น สภาพอากาศ หรือวัฏจักรเศรษฐกิจ

พิธีสารเกียวโตมีผลบังคับเมื่อประเทศภาคีอนุสัญญาฯ ให้สัตยาบันต่อพิธีสารเกียวโตไม่น้อยกว่า 55 ประเทศ ซึ่งในจำนวนนั้นต้องมีประเทศ ที่มีการปล่อยก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ไม่น้อยกว่าร้อยละ 55 ของกลุ่มประเทศที่ปล่อยในปี พ.ศ. 2533 ปัจจุบันได้มีประเทศต่างๆ เข้าร่วมในพิธีสารเกียวโตรวมทั้งสิ้นกว่า 150 ประเทศ

และหลังจากการให้สัตยาบันของสหพันธรัฐรัสเซีย ทำให้มีประเทศในกลุ่มภาคผนวกที่ I ที่ให้สัตยาบันต่อพิธีสารเกียวโต มีการปล่อยก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ในปี พ.ศ. 2533 คิดเป็นร้อยละ 61.6 ส่งผลให้พิธีสารเกียวโตมีผลบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ 16 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2548 เป็นต้นไป พิธีสารเกียวโตไม่ได้กำหนดพันธกรณีสำหรับประเทศนอกภาคผนวกที่ I เพิ่มเติมจากกรอบของอนุสัญญาฯ

ดังนั้น ถึงแม้ประเทศไทยจะได้ให้สัตยาบันต่อพิธีสารเกียวโตแล้วก็ตาม แต่ประเทศไทยก็ไม่มีพันธกรณีในการลดก๊าซเรือนกระจกแต่อย่างใด แต่การเป็นประเทศสมาชิกของพิธีสารเกียวโต ได้เปิดโอกาสให้ประเทศไทยสามารถร่วมในกลไกยืดหยุ่นของพิธีสารเกียวโตที่ช่วยในการลดก๊าซเรือนกระจก คือ กลไกการพัฒนาที่สะอาด หรือ Clean Development Mechanism (CDM)

ประเทศไทยจะได้รับประโยชน์อะไรจากโครงการ CDM

การดำเนินการเพื่อให้บรรลุถึงจุดมุ่งหมายของพิธีสารเกียวโตในการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกนั้น พิธีสารเกียวโตเน้นการดำเนินการในประเทศที่มีพันธกรณีเองเป็นหลัก อย่างไรก็ดี พิธีสารเกียวโตได้นิยามกลไกยืดหยุ่น (Flexibility Mechanisms) ไว้อีก 3 กลไก เพื่อลดภาระค่าใช้จ่ายในการลดก๊าซเรือนกระจกของประเทศในกลุ่ม ได้แก่

1. การซื้อขายก๊าซเรือนกระจก (Emission Trading: ET) เป็นการซื้อขายใบอนุญาตในการปล่อยก๊าซเรือนกระจกที่ประเทศในกลุ่ม ได้รับ โดยใบอนุญาตนี้เรียกว่า Assigned Amount Unit (AAU) การซื้อขายก๊าซเรือนกระจกนี้ จำกัดอยู่เฉพาะประเทศในกลุ่ม เท่านั้น

2. การดำเนินการร่วม (Joint Implementation: JI) เป็นการดำเนินการร่วมกันระหว่างประเทศในกลุ่ม ด้วยกันเองเพื่อลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกเพิ่มเติมจากมาตรการที่จะเกิดขึ้นอยู่แล้วในสภาวะธุรกิจปกติ (เนื่องจากประเทศดังกล่าวคาดว่าจะมีการปล่อยก๊าซน้อยกว่าปริมาณที่กำหนดตามพันธกรณี

เช่น ประเทศที่อยู่ระหว่างการเปลี่ยนแปลงระบบเศรษฐกิจสู่ระบบเสรีหลายประเทศ ซึ่งไม่มีความจำเป็นในการดำเนินมาตรการลดก๊าซเรือนกระจกเพื่อบรรลุถึงเป้าหมายตามพันธกรณี) โดยผู้ดำเนินโครงการจะได้รับ Emission Reduction Unit (ERU) สำหรับก๊าซเรือนกระจกที่สามารถลดได้และผ่านการตรวจวัดแล้ว

3. กลไกการพัฒนาที่สะอาด (Clean Development Mechanism: CDM) เป็นการดำเนินการร่วมกันระหว่างประเทศในกลุ่ม และประเทศนอกกลุ่ม เพื่อลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกเพิ่มเติมจากมาตรการที่จะเกิดขึ้นอยู่แล้วในสภาวะธุรกิจปกติ โดยผู้ดำเนินโครงการจะได้รับ Certified Emission Reduction (CER)     

สำหรับก๊าซเรือนกระจกที่สามารถลดได้และผ่านการตรวจวัดแล้วประเทศไทยให้สัตยาบันต่อพิธีสารเกียวโตแล้ว แต่ประเทศไทยไม่ได้อยู่ในกลุ่มภาคผนวกที่ 1 จึงไม่มีพันธกรณีในการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกแต่อย่างใด อย่างไรก็ดี ประเทศไทยสามารถร่วมในการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกได้จากการดำเนินโครงการภายใต้กลไกการพัฒนาที่สะอาด (CDM) ตามที่นิยามไว้ในมาตรา 12 ของพิธีสารเกียวโต

ประเทศไทยเป็นทั้งประเทศเกษตรกรรมและอุตสาหกรรม รัฐบาลให้การส่งเสริมอุตสาหกรรมเป็นจำนวนมาก ทั้งเป็นในนามของนิคมอุตสาหกรรม หรือโรงงานต่าง ๆ ที่ตั้งอยู่ทั่วประเทศไทย สถานการณ์ของประเทศไทยด้านการปล่อยก๊าซเรือนกระจกสถานการณ์การปล่อยก๊าซเรือนกระจกของไทย ณ ปี 2541 มีปริมาณ 298 ล้านตันคาร์บอนไดออกไซด์เทียบเท่า (Mt CO2) ปริมาณการปล่อยก๊าซจากภาคพลังงานของไทยเทียบเท่ากับปริมาณการปล่อยก๊าซที่ร้อยละ 0.6 ของโลก ดังแสดงในตาราง

ภายใต้พิธีสารเกียวโตนั้น ประเทศไทยสามารถร่วมดำเนินการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกได้ผ่านกลไกการพัฒนาที่สะอาด (CDM) โดยในขณะนี้ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ได้กำหนดหลักเกณฑ์ในการดำเนินโครงการ CDM ซึ่งได้รับความเห็นชอบในหลักการจากคณะอนุกรรมการอนุสัญญาสหประชาชาติว่าด้วยการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ซึ่งมีรัฐมนตรีว่าการกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมเป็นประธานแล้วเมื่อคราวประชุมครั้งที่ 1/2548 เมื่อวันที่ 4 กรกฎาคม 2548

ซึ่งแสดงให้เห็นว่าประเทศไทยให้ความสำคัญกับการดำเนินงานดังกล่าวและจะได้จัดตั้งองค์กรพิเศษที่มีประสิทธิภาพในการพิจารณาโครงการและส่งเสริมการดำเนินงานด้านนี้ ในขณะนี้กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอยู่ในระหว่างการหารือกับผู้เชี่ยวชาญด้านกฎหมายในการจัดตั้งองค์กรดังกล่าว และจะได้นำเสนอเพื่อให้คณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติและคณะรัฐมนตรีพิจารณาต่อไป

รอบเวลาคิดเครดิต (Crediting Period)
ผู้ดำเนินโครงการสามารถเลือกช่วงเวลาในการคิดเครดิตได้จากสองแนวทาง คือ
1. ช่วงเวลาแบบต่ออายุได้ (Renewable Crediting Period) เป็นเวลาสูงสุด 7 ปี แต่สามารถต่ออายุได้ 2 ครั้ง หาก Baselineของโครงการยังคงใช้ได้อยู่หรือได้มีการปรับปรุงให้เข้ากับข้อมูลใหม่ หรือ
2. ช่วงเวลาแบบตายตัว (Fixed Crediting Period) เป็นเวลาสูงสุด 10 ปี และไม่สามารถต่ออายุได้

ที่มา: IGES, CDM and JI in CHARTS Ver. 5.0, January 2006

สำหรับการต่ออายุโครงการกลไกการพัฒนาที่สะอาดระยะที่ 2 และระยะที่ 3 จะต้องมีการศึกษาเพิ่มเติมว่ากรณีฐานที่ใช้ในการคำนวณปริมาณการปลดปล่อยก๊าซเรือนกระจกยังใช้ได้หรือไม่ โดยมีประเด็นต่าง ๆ ที่จะต้องพิจารณา เช่น โครงการจะยังคงส่งผลให้ปริมาณการปลดปล่อยก๊าซเรือนกระจกลดลงหรือไม่ กฎ ระเบียบ ข้อบังคับต่าง ๆ มีการเปลี่ยนแปลงหรือไม่ และหากมีการเปลี่ยนแปลงจะมีผลกับการกำหนดกรณีฐานอย่างไร   

ซึ่งวิธีการในการคำนวณปริมาณการปลดปล่อยก๊าซเรือนกระจกกรณีฐานของช่วงเวลาในการคิดเครดิตระยะที่ 2/ระยะที่ 3 ควรจะเป็นวิธีเดียวกับการประเมินปริมาณการปลดปล่อยก๊าซเรือนกระจกในระยะแรก ซึ่งหน่วยงานที่จะต้องมีหน้าที่รับผิดชอบในการประเมินเหล่านี้ คือ DOE  ช่วงเวลาในการคิดเครดิตของโครงการประเภทป่าไม้ จะแตกต่างกับโครงการ CDM ทั่วไป โดยผู้ดำเนินโครงการสามารถเลือกช่วงเวลาในการคิดเครดิตจากสองทางเลือก คือ

* ช่วงเวลาแบบต่ออายุได้ (Renewable Crediting Period) เป็นเวลาสูงสุด 20 ปี แต่สามารถต่ออายุได้ 2 ครั้ง หาก Baseline ของโครงการยังคงใช้ได้อยู่หรือได้มีการปรับปรุงให้เข้ากับข้อมูลใหม่ หรือ
* ช่วงเวลาแบบตายตัว (Fixed Crediting Period) เป็นเวลาสูงสุด 30 ปี และไม่สามารถต่ออายุได้
* เครดิตที่ได้รับจากการดำเนินโครงการด้านป่าไม้ จะแตกต่างจากโครงการ CDM ทั่วไป โดยจะสามารถเลือกรับได้หนึ่งในสองแนวทาง คือ
* tCERs (Temporary CER) จะคิดปริมาณคาร์บอนเครดิตไปจนถึงสิ้นสุดพันธกรณีในแต่ละช่วง (the end of the Commitment Period)
* lCERs (Long-term CER) จะคิดปริมาณคาร์บอนเครดิตไปจนถึงเวลาที่สิ้นสุดช่วงเวลาในการคิดเครดิต (the end of the Crediting Period) 

โดยประเด็นในส่วนของไทยนั้น มีนโยบายที่จะดำเนินการโครงการกลไกการพัฒนาที่สะอาด (Clean Development Mechanism: CDM) ในแต่ละด้านดังนี้

1. ด้านพลังงาน
การผลิตพลังงาน
- โครงการพลังงานทดแทนการใช้น้ำมันเชื้อเพลิง เช่น ชีวมวล เชื้อเพลิงชีวภาพ (เอทานอลและไบโอดีเซล) และก๊าซชีวภาพจากน้ำเสีย ฟาร์มปศุสัตว์ โรงงานอุตสาหกรรม
- โครงการแปลงกากของเสียอุตสาหกรรมเป็นพลังงาน
- โครงการพลังงานหมุนเวียน เช่น พลังงานแสงอาทิตย์ พลังงานลม พลังงานน้ำขนาดเล็ก

การปรับปรุงประสิทธิภาพในการใช้พลังงาน
- โครงการเพิ่มประสิทธิภาพในการเผาไหม้และหม้อต้มไอน้ำ
- โครงการปรับปรุงประสิทธิภาพระบบทำความเย็น
- โครงการปรับปรุงประสิทธิภาพในการใช้พลังงานในอาคาร
- โครงการเปลี่ยนแปลงชนิดเชื้อเพลิงในการผลิตพลังงาน    

2. ด้านสิ่งแวดล้อม ได้แก่ โครงการแปลงขยะชุมชนเป็นพลังงาน, โครงการแปลงน้ำเสียชุมชนเป็นพลังงาน
3. หลักการโดยทั่วไปของโครงการ CDM ได้แก่ โครงการเพิ่มประสิทธิภาพในการคมนาคมขนส่ง
4. ด้านอุตสาหกรรม โครงการอื่น ๆ ที่สามารถลดปริมาณการปลดปล่อยก๊าซเรือนกระจกได้

จากภาพรวมของโครงการกลไกการพัฒนาที่สะอาด (Clean Development Mechanism: CDM) พบว่า โครงการ CDM มีประโยชน์และมีความสำคัญอย่างยิ่งที่จะช่วยให้ประเทศไทยได้รับทั้งทางด้านพลังงาน สิ่งแวดล้อม และอุตสาหกรรม และยังสิ่งผลต่อภาพรวมของโลกในการลดภาวะโลกร้อนด้วย

การที่โครงการจะสำเร็จได้ภาครัฐจะต้องเป็นแกนนำที่สำคัญในการดำเนินการและก่อให้เกิดกิจกรรมต่าง ๆ ภายใต้โครงการอย่างต่อเนื่อง และอีกทั้งจะต้องได้รับการสนับสนุนจากทุกฝ่าย จึงจะสามารถดำเนินการโครงการได้ประสบผลสำเร็จ

ข้อมูลอ้างอิง

* http://www.nedo.go.jp/informations/other/180510_1/180510_htm
* รายงาน APERC, APEC Energy Overview, POLICY OVERVIEW (Thailand)
* รายงานสถานการณ์พลังงานในประเทศไทยโดยรวม,Yoshimi Matsubara JICA Senior Volunteer, ธันวาคม 2550
* พลังงานชีวมวล (Biomass) แหล่งพลังงานทางเลือกใหม่สำหรับคนไทย, บูรณะศักดิ์ มาดหมาย, วารสาร Industrial Technology Review
* http://www.onep.go.th