สิบริรัตน์ ศิริพรวิศาล
คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา
Sirirat2@yahoo.com

ดังที่เคยกล่าวย้ำมาโดยตลอดว่า สาระสำคัญของแนวทฤษฎีนิเวศอุตสาหกรรม คือ การสนับสนุนให้เกิดการใช้วัสดุอย่างเป็นวงจร มีการผันวัสดุที่ผ่านการใช้ประโยชน์แล้วกลับไปใช้ซ้ำอีกอย่างไม่รู้จบ ซึ่งถ้าทำได้อย่างนั้น อัตราการถลุงทรัพยากรจากแหล่งธรรมชาติก็จะลดลง อัตราการเกิดของเสียอันเป็นเหตุของมลภาวะต่าง ๆ ก็จะบรรเทาเบาบางลง  ซึ่งสาระสำคัญข้อนี้มีความสอดคล้องโดยตรงกับแนวคิดเรื่อง การนำกลับไปใช้ใหม่ และ การรีไซเคิล

ในตอนที่แล้วผู้เขียนได้อธิบายถึงบทบาทของงานด้านการออกแบบผลิตภัณฑ์ (Product Design) ที่มีต่อการพัฒนาระบบอุตสาหกรรมตามแนวทฤษฎีนิเวศอุตสาหกรรม นั่นคือ การออกแบบผลิตภัณฑ์อย่างยั่งยืน ซึ่งมีการผนวกแนวคิดเรื่อง วงจรชีวิตผลิตภัณฑ์เข้าเป็นส่วนหนึ่งของงานออกแบบ ช่วยการกำหนดคุณลักษณะของผลิตภัณฑ์มีความเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมมากขึ้น และมีโอกาสที่จะถูกเก็บกู้กลับคืนสู่ระบบอุตสาหกรรมได้ง่ายขึ้น ในอัตราที่เพิ่มขึ้น และเอื้อให้การผลิตรอบใหม่ (Remanufacturing) ทำได้ง่ายขึ้น

แต่เนื่องจากผลิตภัณฑ์ไม่อาจที่จะย้อนกลับสู่ระบบอุตสาหกรรมด้วยตัวของมันเอง ถึงแม้จะถูกออกแบบมาอย่างเหมาะสมแล้ว แต่การกู้คืนผลิตภัณฑ์หรือชิ้นส่วนผลิตภัณฑ์จากภาคการบริโภคกลับคืนสู่ระบบอุตสาหกรรมอีครั้งก็ต้องอาศัยกิจกรรมทางธุรกิจที่สำคัญอีกอย่างหนึ่ง นั่นคือ การบริหารห่วงโซ่อุปทาน และ การออกแบบเครือข่ายลอจิสติกส์ นั่นเอง

ในระบบการค้ายุคปัจจุบัน การบริหารห่วงโซ่อุปทานเป็นกิจกรรมอย่างหนึ่งที่มีสำคัญมากต่อการแข่งขัน แต่เท่าที่ผ่านมา พัฒนาการของการบริหารห่วงโซ่อุปทานจะเน้นไปที่การบริหารห่วงโซ่อุปทานแบบไปข้างหน้า (Forward Supply Chain) เป็นหลัก

กระทั่งแนวคิดเกี่ยวกับการหมุนเวียนวัสดุกลับมาแปรรูปใหม่เพื่อสร้างมูลค่าเพิ่มอย่างต่อเนื่องเริ่มได้รับความสนใจมากขึ้น ระบบห่วงโซ่อุปทานแบบวงปิด (Closed-loop Supply Chain) ก็ถูกนำมาพิจารณามากขึ้นเป็นลำดับ ซึ่งในระยะแรก ๆ จะมีการให้นิยามของห่วงโซ่อุปทานวงปิดไว้อย่างหลากหลายตามมุมมองของนักวิชาการและนักปฏิบัติแต่ละท่าน      

แต่ภายหลังได้มีการสรุปสาระสำคัญไว้ค่อนข้างตรงกันว่า ห่วงโซ่อุปทานแบบวงปิดเป็นการขยายขอบเขตของระบบห่วงโซ่อุปทานแบบไปข้างหน้า โดยเพิ่มห่วงโซ่อุปทานย้อนกลับของผลิตภัณฑ์เข้าไปด้วย กล่าวคือ ระบบห่วงโซ่อุปทานก็คือ ระบบที่มีทั้งห่วงโซ่การไหลไปข้างหน้าละห่วงโซ่การไหลย้อนกลับ นั่นเอง

รูปที่ 1 ลักษณะพื้นฐานของห่วงโซ่อุปทานวงปิด

* การรวบรวมผลิตภัณฑ์ (Product Acquisition) หมายถึง กิจกรรมทั้งมวลที่เกี่ยวข้องกับการรวบผลิตภัณฑ์ใช้แล้วจากแหล่งต่าง ๆ และโยกย้ายไปเก็บยังจุดรวบรวมจุดใดจุดหนึ่ง รวมกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับการแปรสภาพให้ผลิตภัณฑ์หรือวัสดุใช้แล้วเหล่านั้นให้อยู่ในลักษณะที่เหมาะสำหรับการนำกลับไปผลิตรอบใหม่ ซึ่งโดยทั่วไป ก็จะหมายรวมถึง กิจกรรมการจัดซื้อจัดหา การขนย้าย และการเก็บรักษา นั่นเอง

* ลอจิสติกส์ผันกลับ (Reverse Logistics) หมายถึงกิจกรรมได้รับการออกแบบและวางแผนเครือข่ายการลำเลียงผลิตภัณฑ์หรือวัสดุ ด้านปลายของห่วงโซ่อุปทานเดินหน้า หรือจากพื้นที่ของการบริโภค ให้ย้อนกลับสู่ระบบการผลิตและการแปรรูปอีกรอบ

* การตรวจสอบ ทดสอบ แยกหมวด และการกำจัด (Inspection, Testing, Sorting, and Disposition) หมายถึง กิจกรรมใด ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการพิจารณาว่า ผลิตภัณฑ์ที่รวบรวมมาได้ จะสามารถนำเข้าสู่การผลิตรอบใหม่ในช่องทางใดบ้าง ซึ่งโดยทั่วไปก็จะหมายถึง การตรวจสอบ (Inspection) และการแยกแยะ (Separation) ผลิตภัณฑ์ใช้แล้วเพื่อส่งมอบสู่ช่องทางการแปรรูปที่เหมาะสม     

เช่น การถอดชิ้นส่วน เครื่องถ่ายเอกสารเก่าเพื่อแยกสิ้นส่วนที่สามารถนำไปไปใช้ซ้ำได้ (Re-usable Parts) ออกจากชิ้นส่วนที่จะต้องนำไปรีไซเคิล (Recyclable Parts) เป็นต้น

* การผลิต ประกอบ หรือตกแต่งใหม่ (Remanufacturing Reassembly or Refurbishing) หมายถึง กระบวนการต่าง ๆ เกี่ยวข้องกับการแปรรูปผลิตภัณฑ์หรือใช้แล้วให้กลับเป็นผลิตภัณฑ์ใหม่ที่สามารถนำไปใช้ได้อีกครั้ง ซึ่งอาจจะโดยการนำไปใช้โดยตรง การซ่อมแซม การรีไซเคิล รวมถึงการกำจัดทิ้งบางส่วนด้วย

* การตลาดรอบใหม่ (Remarketing) หมายถึง กิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับการขาย การตลาด และการกระจายผลิตภัณฑ์จากการแปรรูปรอบใหม่ให้ไปถึงผู้บริโภค หรือกลับเข้าสู่พื้นที่การบริโภคอีกรอบหนึ่ง

ถึงแม้ว่าโดยผิวเผิน ห่วงโซ่อุปทานวงปิดจะประกอบด้วยลำดับขั้นที่ค่อนข้างชัดเจน เข้าใจง่าย และเราก็อาจคิดว่าน่าจะสามารถนำเอาความรู้เกี่ยวกับการบริหารห่วงโซ่อุปทานแบบเดินหน้ามาประยุกต์ใช้ได้ แต่ความคิดนี้ไม่ได้ถูกต้องทั้งหมด เพราะในรายละเอียดของห่วงโซ่อุปทานวงปิดหนึ่ง ๆ     

โดยเฉพาะในส่วนของห่วงโซ่อุปทานย้อนกลับจะมีเงื่อนไขที่จำเพาะมากมายที่ต้องใส่ใจอย่างละเอียดลออ ตั้งแต่การออกแบบ การวางแผน ตลอดจนถึงการกำกับควบคุม ซึ่งในจุดนี้ นักบริหารห่วงโซ่อุปทานที่มีประสบการณ์จะเข้าใจดีว่า การบริหารห่วงโซ่อุปทานวงปิดนั้นมีความยุ่งยากซับซ้อนกว่ามาก

ในเบื้องต้นของการบริหารห่วงโซ่อุปทานย้อนกลับ นักบริหารจะต้องเผชิญกับโจทย์ปัญหาที่จะนำไปสู่การตัดสินใจสำคัญ ๆ หลายประการ ประการแรก องค์กรจะต้องพิจาณาว่า การเก็บผลิตภัณฑ์เก่ากลับมาผลิตหรือแปรรูปใหม่จะเป็นการสร้างมูลค่าเพิ่มให้กับองค์กรจริงหรือไม่ ประการที่ 2 ถ้าพิจาณาแล้วว่าการนำกลับไปใช้ใหม่สามารถสร้างมูลค่าเพิ่ม

องค์กรจะต้องพิจารณาเลือกวิธีการในการรวบรวมผลิตภัณฑ์ที่เหมาะสมที่สุด มีประสิทธิภาพมากที่สุด และใช้ต้นทุนดำเนินการต่ำที่สุด ประการที่ 3 ก็จะต้องมีการระบุประเด็นปัญหาด้านการดำเนินงานต่าง ๆ อย่างรัดกุมเพื่อเตรียมการรับมือล่วงหน้า     

เช่น การออกแบบสถานที่ และปัจจัยอำนวยประโยชน์ที่จำเป็นสำหรับรองรับผลิตภัณฑ์ที่รวบรวมได้ การวางแผนผลิตภัณฑ์ที่เกิดจากการผลิตรอบใหม่ รวมถึงนโยบายในการควบคุมระบบคงคลัง เป็นต้น ประการที่ 4 การพิจาณากลยุทธ์ในการรักษาอัตราสมดุลระหว่าง ปริมาณผลิตภัณฑ์ที่รวบรวมได้ กับปริมาณที่ต้องการของตลาดสำหรับผลิตจากการแปรรูปรอบใหม่ ซึ่งทั้งหมดนี้ ต้องอาศัยการวิเคราะห์ข้อมูลอย่างถูกต้องและระมัดระวังมากที่สุด

ยังมีความท้าทายหลายประการ ที่ทำให้การบริหารห่วงโซ่อุปทานวงปิดมีความยุ่งยากซับซ้อนกว่าการบริหารห่วงโซ่อุปทานแบบเดินหน้าทางเดียว เงื่อนไขสำคัญประการแรกคือ ในวงจรของการส่งมอบและการกระจายสินค้าในปัจจุบัน มีตำแหน่งที่ผลิตภัณฑ์สามารถไหลย้อนกลับได้หลายตำแหน่ง     

ผลิตภัณฑ์อาจถูกส่งกลับภายหลังจากหมดอายุการใช้งาน หรือ หลังถูกเลิกใช้ (ทั้งที่ยังมีสภาพใช้งานได้) หรือ อาจถูกส่งคืนตามเงื่อนไขของการประกันความพอใจ (เช่น ให้คืนหรือเปลี่ยนได้ภายใน 7 วัน หรือ 30 หลังจากวันที่ซื้อ) หรือผลิตภัณฑ์อาจถูกส่งคืนระหว่างการวางจำหน่ายเพราะหมดอายุทางการตลาด เป็นต้น ดังนั้น เพื่อให้การย้อนกลับของผลิตภัณฑ์แต่ละจุดมีประสิทธิภาพที่เหมาะสม นักบริหารห่วงโซ่อุปทานก็จะต้องออกแบบระบบห่วงโซ่อุปทานให้มีความเหมาะสมกับการย้อนกลับแต่ละรูปแบบ

เงื่อนสำคัญประการต่อมาที่เป็นอุปสรรคต่อการบริหารห่วงโซ่อุปทานวงปิด คือ ความตื่นตัวและความตระหนักของภาคอุตสาหกรรม ทุกวันนี้ ภาคอุตสาหกรรมยังคงให้ความสนใจจดจ่ออยู่กับการบริหารห่วงโซ่อุปทานแบบเดินหน้า ในขณะที่การบริหารห่วงโซ่อุปทานย้อนกลับ ได้รับความสนใจน้อยกว่ามาก และยังมองว่าห่วงโซ่อุปทานย้อนกลับไม่ใช่ประเด็นทางธุรกิจที่มีความสำคัญ     

สังเกตได้จากระบบโครงสร้างของห่วงโซ่อุปทานย้อนกลับที่ค่อนข้างลางเลือน และไม่ปะติดปะต่อ เช่น กรณีของผลิตภัณฑ์อิเล็กทรอนิกส์เพื่อการบริโภคที่มักจะมีนโยบายประกันความพอใจ และการคืนสินค้าในช่วงเวลาที่กำหนด หรือการรับคืนผลิตภัณฑ์เก่ากลับไปแยกชิ้น 

แต่ส่วนใหญ่ทางผู้ผลิตหรือผู้จัดจำหน่ายก็ยังไม่มีการวางโครงสร้างห่วงโซ่อุปทานย้อนกลับที่ชัดเจนขึ้นมารองรับ ทำให้ผู้บริโภคไม่ทราบว่าจะส่งคืนผลิตภัณฑ์ผ่านช่องทางใด รวมทั้งไม่แน่ใจว่าผลิตภัณฑ์ที่ส่งคืนไปนั้น จะถูกลำเลียงไปถึงปลายทางที่กำหนดอย่างมีประสิทธิภาพหรือไม่ ยิ่งไปกว่านั้น หลาย ๆ บริษัทยังมองว่าห่วงโซ่อุปทานย้อนกลับอาจก่อให้เกิดปัญหาทางเทคนิคในอนาคต เช่น ความกังวลเกี่ยวกับการจัดการกับผลิตภัณฑ์ที่ถูกคืนมา      

การนำกลับไปผลิตหรือประกอบใหม่จะคุ้มค่าหรือไม่ ผลิตภัณฑ์ที่ผลิตใหม่จากวัสดุมือสองจะมีคุณภาพพอที่จะตอบสนองความต้องการของผู้บริโภคหรือไม่ เหล่านี้เป็นต้น การที่บริษัทส่วนใหญ่ไม่ใคร่จะเอาจริงเอาจังนักกับการรับคืนผลิตภัณฑ์จากแหล่งต่าง ๆ ทำให้ปริมาณและคุณภาพของผลิตภัณฑ์ที่รับคืนมานั้นไม่สม่ำเสมอและไม่ต่อเนื่อง ซึ่งนั่นเป็นอุปสรรคใหญ่หลวงต่อการพัฒนาอุตสาหกรรมการผลิตรอบใหม่ 

การบริหารห่วงโซ่อุปทานวงปิดจะยิ่งมีความท้าทายมากขึ้นเมื่อพิจารณาถึงแนวโน้มในอนาคต เมื่อแนวทฤษฎีนิเวศอุตสาหกรรมเข้ามามีอิทธิพลต่อการพัฒนาระบบอุตสาหกรรมมากขึ้น จนก่อให้เกิดความเคลื่อนไหวต่าง ๆ เกี่ยวกับการพัฒนาระบบอุตสาหกรรมอย่างยั่งยืน ไม่ว่าจะเป็น การขยายขอบเขตนโยบายและข้อกำหนดกฎหมายด้านสิ่งแวดล้อม

การส่งเสริมในเรื่องของการรีไซเคิลและการแสดงความเป็นเจ้าของผลิตภัณฑ์ (Product Stewardship) สถานการณ์เหล่านี้จะกระตุ้นให้ผันกลับของผลิตภัณฑ์มีอัตราที่เพิ่มขึ้น องค์กรที่ไม่ได้เตรียมการสำหรับเรื่องนี้อย่างจริงจังอาจประสบปัญหาด้านการดำเนินงานขึ้นได้      

เพราะการจัดการกับผลิตภัณฑ์ที่ย้อนกลับในปริมาณที่เพิ่มขึ้นจะส่งผลให้ต้นทุนดำเนินงานเพิ่มสูงขึ้นและกำไรสุทธิลดต่ำลง แทนที่จะได้รับมูลค่าเพิ่มจากการผันวัสดุหรือผลิตภัณฑ์กลับมาผลิตใหม่ ถึงเวลาที่อุตสาหกรรมยุคใหม่ต้องยอมรับว่าการบริหารห่วงโซ่อุปทานวงปิดก็จะเป็นกระบวนธุรกิจที่สำคัญอย่างหนึ่งที่องค์กรธุรกิจยุคใหม่จะต้องนำไปปฏิบัติ 

ในปัจจุบันมีผลิตภัณฑ์หลายต่อหลายรายการที่ถูกออกแบบให้สามารถหมุนเวียนกลับไปใช้ใหม่หรือผลิตใหม่ได้ แต่การหมุนเวียนเอาวัสดุหรือผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ เหล่านั้นกลับคืนสู่ระบบการผลิตใหม่หรือการใช้ซ้ำ ก็ยังเต็มไปด้วยความท้าทาย ดังที่กล่าวไว้ในตอนต้นว่า แต่ละห่วงโซ่อุปทานจะมีรายละเอียดที่ต้องพิจารณาแตกต่างกันออกไป และมีประเด็นด้านการบริหารจัดการที่ต้องพิจารณาแตกต่างกันออกไป

ดังนั้น เพื่อให้เกิดความเข้าใจถึงความท้าทายของการบริหารห่วงโซ่อุปทานย้อนกลับสำหรับผลิตภัณฑ์แต่ละรายการได้อย่างชัดเจนขึ้น ผู้เขียนจึงขอหยิบเอาประเด็นการบริหารห่วงโซ่อุปทานย้อนกลับของผลิตภัณฑ์ที่แตกต่างกัน 2 รายการ มาเป็นกรณีศึกษาเปรียบเทียบ ดังต่อไปนี้ 

ผู้ผลิตหมึกพิมพ์ในปัจจุบันมีการออกแบบตลับหมึกพิมพ์รุ่นใหม่ ที่สามารถขายคืนให้กับผู้ผลิตเพื่อนำกลับไปบรรจุใหม่ได้ ซึ่งในกรณีนี้ เพื่อให้การเก็บคืนตลับหมึกใช้แล้วเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพมากที่สุด ผู้ผลิตหมึกพิมพ์แต่ละรายก็จะมีการสร้างระบบห่วงโซ่อุปทานขึ้นมารองรับ โดยห่วงโซ่อุปทานสำหรับการเก็บกู้ตลับหมึกเก่าจะประกอบด้วยโครงสร้างหลัก ๆ ของห่วงโซ่อุปทานผันกลับอย่างครบถ้วน คือ การจัดหารวบรวม ลอจิสติกส์ผันกลับ  การตรวจสอบ ทดสอบ แยกหมวด และการกำจัด  การผลิตรอบใหม่ (บรรจุใหม่)  การตลาดรอบใหม่

Xerox ในฐานะผู้ผลิตหมึกพิมพ์และเครื่องสำเนาเอกสารชั้นนำรายหนึ่งของโลก ก็ได้มีการพัฒนาระบบห่วงโซ่อุปทานสำหรับการเก็บกู้ตลับหมึกพิมพ์ที่ใช้แล้วคืนกลับไปเติมใหม่ ซึ่งในส่วนนี้ Xerox ได้เข้าไปควบคุมการส่งคืนตลับหมึกโดยตรง โดยการมอบแบบส่งพัสดุเก็บเงินปลายทางให้แก่ลูกค้า เพื่อให้ลูกค้าใช้ในการส่งตลับหมึกคืนไปยังโรงงานของ Xerox โดยตรง

กลยุทธ์นี้ประสบความสำเร็จอย่างงดงาม สามารถประกันปริมาณตลับหมึกที่ถูกส่งคืนอย่างคงที่ พร้อมทั้งสามารถคะเนปริมาณล่วงหน้าได้ และยังกลายเป็นแบบอย่างให้กับการส่งคืนผลิตภัณฑ์ใช้แล้วอีกหลาย ๆ ชนิดในเวลาต่อมา 

รูปที่ 2 ห่วงโซ่อุปทานวงปิดสำหรับตลับหมักพิมพ์ของ Xerox

กิจกรรมด้านลอจิสติกส์ผันกลับสำหรับตลับหมึกใช้แล้วจะมุ่งความสนใจไปที่การลำเลียงตลับหมึกใช้แล้วจากผู้ใช้ขั้นสุดท้ายไปยังโรงงานบรรจุหมึก ซึ่งการที่ Xerox ได้มอบแบบส่งพัสดุเก็บเงินปลายทางให้ลูกค้าสามารถที่จะส่งตลับหมึกกลับไปยังโรงงานของ Xerox ได้โดยตรง ช่วยให้การลำเลียงตลับหมึกเก่าสะดวกและมีประสิทธิภาพมาก ทันทีที่ตลับหมึกเก่าถูกส่งถึงโรงงาน      

กระบวนการแยกชิ้นส่วน การตรวจสอบและทดสอบ รวมถึงการผลิตรอบใหม่จะดำเนินไปอย่างเรียบง่ายและใช้ต้นทุนต่ำ เพราะโดยธรรมชาติของผลิตภัณฑ์เองก็มีลักษณะเรียบง่ายอยู่แล้ว ในส่วนของการกระจายกลับสู่ตลาดก็เรียบง่ายมาก ตลับหมึกพิมพ์ที่บรรจุใหม่แล้วสามารถถูกส่งเข้าสู่ช่องทางการตลาดเดียวกับตลับหมึกใหม่ โดยมีฐานผู้บริโภคเดียวกับผลิตภัณฑ์ใหม่ นั่นเอง

ในห่วงโซ่อุปทานวงปิดของตลับหมึกพิมพ์ที่เติมใหม่ได้ การตลาดสำหรับตลับหมึกพิมพ์เติมใหม่สามารถควบคุมได้ง่าย เพราะคุณภาพของตลับหมึกที่เติมใหม่จะทัดเทียมกับตลับหมึกใหม่ สามารถสร้างความพึงพอใจให้กับลูกค้าได้เท่าเทียมกัน และเทคโนโลยีของตลับหมึกก็มีความคงที่ ทำให้มีกลุ่มลูกค้าคงที่ไม่มีการแยกตัวไปสู่ตลาดอื่น ถึงแม้จะมีตลาดรองเข้ามาแข่งขันบ้าง เช่น ตลาดของหมึกเติมเอง แต่ขนาดของตลาดกลุ่มนี้ก็ยังเล็กกว่ามาก  

อุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์สำหรับสำนักงานในปัจจุบันมักถูกออกแบบในลักษณะแยกโมดูลหรือลักษณะที่แยกชิ้นส่วนได้ง่าย ทั้งนี้ก็เพื่อประโยชน์ในกรณีที่นำกลับไปผลิตหรือประกอบใหม่ ไม่ว่าจะเป็นคอมพิวเตอร์ โทรสาร เครื่องพิมพ์เอกสาร และโดยเฉพาะเครื่องสำเนาเอกสาร

Xerox ได้รายงานว่าอุปกรณ์ต่าง ๆ ที่ประกอบอยู่เครื่องถ่ายเอกสารกว่า 90 เปอร์เซ็นต์ สามารถนำกลับไปผลิตใหม่ได้ และการนำชิ้นส่วนจากเครื่องเก่ากลับมาผลิตใหม่นั้น ช่วยให้ Xerox ประหยัดพื้นที่ฝังกลบชิ้นส่วนเครื่องถ่ายเอกสารเก่าได้กว่า 300 ล้านกิโลกรัม (ยอดรวมตั้งแต่ ค.ศ.1998 – ปัจจุบัน)

และในการนี้ Xerox ได้ออกแบบเครื่องถ่ายเอกสารใหม่ตามหลักการออกแบบแบบแยกโมดูล (Modular Design Principles) เพื่อให้การแยกชิ้นส่วนกลับไปผลิตใหม่ทำได้ง่ายขึ้น และได้วางโครงสร้างห่วงโซ่อุปทานเพื่อนำเครื่องถ่ายเอกสารเก่ากลับมาผลิตใหม่ ดังรูปที่ 3

รูปที่ 3 ห่วงโซ่อุปทานวงปิดสำหรับเครื่องถ่ายเอกสาร

การรักษาสมดุลระหว่างอัตราการส่งคืน กับอัตราความต้องการผลิตภัณฑ์สำหรับการผลิตใหม่ เป็นงานที่ค่อนข้างยุ่งยาก เพราะตลาดของสินค้าผลิตรอบสอง กับสินค้าใหม่จะแยกกันชัดเจน ขณะที่ลูกค้ากลุ่มหนึ่งอาจต้องการใช้เทคโนโลยีใหม่ล่าสุด แต่ลูกค้าอีกกลุ่มก็อาจต้องการผลิตภัณฑ์ที่ผลิตรอบสองที่ประหยัดกว่า กรณีเช่นนี้ก่อให้เกิดความกังวลว่า ตลาดที่แยกจากกันนั้นอาจกลายเป็น ตลาดที่กินกันเอง (Market Cannibalization) ในอนาคต 

แต่ส่วนที่ยากลำบากที่สุดสำหรับการบริหารห่วงโซ่อุปทานย้อนกลับเพื่อการผลิตรอบสอง คือ ลอจิสติกส์ผันกลับ สำหรับผลิตภัณฑ์เครื่องถ่ายเอกสาร ที่ถูกออกแบบให้สามารถแยกชิ้นส่วนหรือโมดูล การรวบรวมเพื่อนำกลับเพื่อการผลิตรอบใหม่จะค่อนข้างง่าย แต่กระนั้น การออกแบบเครือข่ายลอจิสติกส์เพื่อการนำกลับไปผลิตใหม่ก็ยังมีความท้าทายอยู่มากและความยุ่งยากก็ยังมีอยู่มาก     

เช่น ปริมาณของชิ้นส่วนผลิตภัณฑ์ที่เก็บกู้ได้ไม่สม่ำเสมอ หรือไม่ต่อเนื่อง รวมทั้งต้นทุนดำเนินงานในการรวบรวมผลิตภัณฑ์ใช้แล้วกลับสู่ระบบการผลิตใหม่ก็ค่อนข้างสูง ดังนั้น กลยุทธ์ในการกำหนดตำแหน่งที่ตั้งของหน่วยต่าง ๆ ในเครือข่ายลอจิสติกส์ จึงเป็นเรื่องที่ต้องพิจารณาเป็นพิเศษ ผู้ผลิตต้องวางแผนสำหรับการลำเลียงผลิตภัณฑ์หลากหลายแหล่งที่มีความต่างกันทางภูมิศาสตร์ 

ผลิตภัณฑ์เก่าหลายรายการอาจอยู่ในสภาพที่เป็นวัตถุอันตรายซึ่งจะต้องลำเลียงกลับอย่างระมัดระวัง กระบวนการตรวจสอบ ทดสอบ แยกแยะ และแบ่งเกรดจะยุ่งยากซับซ้อนและค่อนข้างสิ้นเปลืองเวลามาก เพราะตัวผลิตภัณฑ์อย่างหนึ่ง อาจประกอบด้วยชิ้นส่วนเพียงสิบชิ้น หรืออาจจะมากเป็นพันชิ้น การคัดแยกจะต้องทำอย่าละเอียดลออเพื่อให้มั่นใจว่าจะไม่มีผลิตภัณฑ์ที่ด้อยคุณภาพปะปนเข้าสู่กระบวนการผลิตรอบใหม่ เพราะอาจจะก่อให้เกิดอันตรายต่อผู้บริโภคได้ 

กล่าวโดยสรุปก็คือ ห่วงโซ่อุปทานวงปิดคือวิวัฒนาการอีกก้าวหนึ่งของการบริหารห่วงโซ่อุปทาน ที่องค์ความรู้เดิมเกี่ยวการบริหารห่วงโซ่อุปทานแบบไปข้างหน้าอย่างเดียว ยังไม่สามารถอธิบายได้อย่างครอบคลุม ดังนั้น ในการสร้างระบบห่วงโซ่อุปทานวงปิดจึงจำเป็นต้องทำอย่างระมัดระวัง และไม่ใช่เรื่องแปลกอะไรถ้าระบบห่วงโห่อุปทานวงปิดที่ถูกสร้างขึ้นจะยังไม่เสถียรในช่วงแรก     

องค์กรอาจต้องลงทุนพอสมควรเพื่อแสวงหาองค์ความรู้ใหม่มาใช้ปรับปรุงระบบให้ดีขึ้น ไม่ว่าจะด้วยการลองผิดลองถูก หรือการวิจัยดำเนินงานอย่างเป็นระบบ หนทางหนึ่งที่เชื่อกันว่าจะสามารถเร่งให้การพัฒนาองค์ความรู้ใหม่เกี่ยวกับการบริหารห่วงโซ่อุปทานวงปิดก็คือ การแลกเปลี่ยนความรู้ ข่าวสาร และค้นคว้าวิจัยร่วมกันระหว่างนักวิชาการในแวดวงการศึกษากับนักปฏิบัติในภาคอุตสาหกรรม

จากเนื้อหาที่นำเสนอมาทั้งหมดจะเห็นได้ว่า การบริหารห่วงโซ่อุปทานและการออกแบบเครือข่ายลอจิสติกส์ที่มีประสิทธิภาพ จะมีประโยชน์มากทั้งในเชิงเศรษฐศาสตร์และในเชิงของความยั่งยืน เพราะถ้าหากภาคอุตสาหกรรมสามารถสร้างระบบห่วงโซ่อุปทานแบบวงปิดขึ้นมาได้อย่างมีประสิทธิภาพ การเก็บกู้วัสดุและผลิตภัณฑ์จากภาคการบริโภคกลับคืนสู่ภาคการผลิตก็จะเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ

สายธารของวัสดุที่ไหลคืนเข้าสู่วงจรการรีไซเคิล หรือ การผลิตรอบใหม่ก็จะเป็นไปอย่างต่อเนื่องไม่ขาดสาย นั่นหมายถึง เสถียรภาพของอุตสาหกรรมภาครีไซเคิลและภาคการผลิตรอบใหม่ (Recycling and Remanufacturing Sector) ก็จะสูงขึ้น จนกลายเป็นอุตสาหกรรมพื้นฐานอย่างหนึ่งของอุตสาหกรรมยุคใหม่ที่ยั่งยืนกว่า

เอกสารอ้างอิง

* Barros AI, Dekker R and Scholten V (1998) A two-level network for recycling sand: A case study. European Journal of Operational Research 110: 199-214
* Beamaon BM and Fernandes C (2004) Supply-chain network configuration for product recovery. Production Planning & Control, 15(3): 270–281
* Blackburn JD, Guide VDR Jr., Souza GC and van Wassenhove LN (2004) Reverse Supply Chains for Commercial Returns. Calofornia Management Review 46,6(2): 6-22
* Fleischmann M; Beullens P; Bloemhof-Ruwaard JM; van Wassenhove LN (2001) The impact of product recovery on logistics network design Production and Operations Management 10(2): 156-173
* Fleischmann M, Bloemhof-Ruwaard JM, Dekker R, van der Laan E, van Nunen Jo AEE, van Wassenhove LN (1997) Quantitative models for reverse logistics: A review. European Journal of Operational Research 103: 1-17
* Guide VDR Jr., Harrison TP and van Wassenhove LN (2003) The Challenge of Closed-LoopSupply Chains. INFORMS 33(6): 3–6
* Guide VDR Jr., Teunter RH and van Wassenhove LN (2003) Matching Demand and Supply to Maximize Profits from Remanufacturing. Manufacturing & Service Operations Management 5(4): 303–316
* Mason S (2002) Backward Progress–Turning the negative perception of reverse logistics into happy returns. IIE Solutions August: 42-46
* Sim E, Jung S, Kim H, and Park J (2004) A Generic Network Design for a Closed-Loop Supply Chain Using Genetic Algorithm. In Deb K et al. (Eds.): GECCO 2004, LNCS 3103: 1214–1225