บูรณะศักดิ์  มาดหมาย 
สำนักพัฒนาธุรกิจอุตสาหกรรมและผู้ประกอบการ 
กรมส่งเสริมอุตสาหกรรม
chakan_m@yahoo.com

1. ระบบไฟฟ้าแสงสว่างทุกบริเวณ ยกเว้นที่ใช้ในกรณีฉุกเฉินต้องมีการควบคุมโดยมีผู้รับผิดชอบ เปิด-ปิด ตามตารางกำหนดเวลา หรือโดยอุปกรณ์ควบคุมอัตโนมัติ

2. สวิตช์ทุกจุดต้องอยู่ในตำแหน่งที่ผู้ปฏิบัติงานสามารถ เปิด-ปิด ได้สะดวก โดยมีแผนผังแสดงตำแหน่งหลอดไฟที่ควบคุม และมีการชี้บ่งถึงกำหนดระยะเวลา เปิด-ปิด เช่น ติดสีที่สวิตช์

- อุปกรณ์แสงสว่างแต่ละประเภท หรือมีขนาดกำลังรวมเกิน 1,000 วัตต์
- พื้นที่ไม่เกิน 30 ตร.ม หรือภายในแต่ละพื้นที่ทำงาน/ห้อง
- พื้นที่ซึ่งในบางครั้งทำงานไม่พร้อมกัน หรือบริเวณที่มีแสงธรรมชาติเพียงพอ
- อุปกรณ์ควบคุมอัตโนมัติ ให้ถือว่าเทียบเท่าจำนวนสวิตช์ได้ไม่เกิน 3 จุด

4.  ต้องมีแผนผังทางไฟฟ้า ซึ่งแสดงชนิด ขนาด และจำนวนหลอดไฟฟ้า ตำแหน่งติดตั้ง และสวิตช์ควบคุม ที่ถูกต้องตรงกับสภาพปัจจุบันอยู่เสมอ
5.  ต้องจัดทำตารางวิเคราะห์ระบบแสงสว่าง ให้ครอบคลุมทั่วทุกบริเวณ ยกเว้นที่ใช้ในกรณีฉุกเฉิน และต้องปรับปรุงทุกครั้งที่มีการต่อเติมแก้ไขอาคาร ย้ายพื้นที่ทำงาน หรือเครื่องจักร

1.   ระบบไฟฟ้าแสงสว่างทุกบริเวณที่มีการเปิดใช้ในเวลากลางวันเป็นประจำ รวมทั้งบริเวณห้องน้ำ ควรพิจารณาใช้แสงสว่างจากธรรมชาติ
2. ควรทบทวนสภาพการใช้แสงสว่างจากธรรมชาติ ระดับความสว่าง และวิธีการให้แสงสว่าง เพื่อทำการปรับปรุงให้เหมาะสมทุกครั้งที่มีการต่อเติมแก้ไขอาคาร ย้ายพื้นที่ทำงาน หรือเครื่องจักร

3. บริเวณที่มีการใช้งานหลายอย่าง ซึ่งบางครั้งต้องการแสงสว่างน้อย หรือมีการใช้แสงธรรมชาติช่วยให้แสงสว่าง ควรพิจารณาติดตั้งเครื่องหรี่ไฟ

4. ดวงไฟที่ผู้รับผิดชอบ เปิด-ปิด ไม่สามารถควบคุมได้อย่างถี่ถ้วน ติดตั้งในบริเวณพื้นที่กว้างหรือมีจำนวนมาก ควรพิจารณาติดตั้งอุปกรณ์ควบคุมอัตโนมัติ

5.  ดวงไฟที่ติดตั้งในพื้นที่กว้างหรือห้องขนาดใหญ่ และมีทางเข้าออกหลายทาง หรือสวิตช์ควบคุม ติดตั้งรวมไว้ในบริเวณที่ห่างไกล เช่น โกดังเก็บของ ควรพิจารณาติดตั้งสวิตช์ควบคุมเพิ่ม

6.  พิจารณาเลือกใช้อุปกรณ์ประหยัดพลังงานประเภทต่าง ๆ ดังนี้
- การเลือกใช้หลอดไฟฟ้าประสิทธิภาพสูง
- การเลือกใช้บัลลาสต์ที่มีการสูญเสียต่ำ
- การเลือกใช้โคมไฟประสิทธิภาพสูง

1.  ก่อนเริ่มต้นทำงาน พนักงานทุกคนต้องสังเกตการทำงานของหลอดไฟฟ้าในพื้นที่ทำงานของตน หากมีหลอดไฟฟ้าเริ่มทำงานไม่ปกติให้แจ้งซ่อมทันที
2. ฝ่ายซ่อมบำรุงต้องมีผู้รับผิดชอบในการตรวจสอบ และบำรุงรักษาระบบแสงสว่างในแต่ละพื้นที่ ทันทีเมื่อได้รับแจ้ง

- สำรวจสภาพการทำงานของหลอดไฟฟ้า ให้ครอบคลุมทั่วทุกบริเวณ
- ทำการวัดและบันทึกระดับความสว่างในพื้นที่ทำงาน ซึ่งแสงสว่างมีผลต่อประสิทธิภาพ การทำงานอย่างสม่ำเสมอ และทุกครั้งก่อนและหลังการปรับปรุงระบบแสงสว่าง
- ตรวจสอบอุปกรณ์แสงสว่าง รวมทั้งฉนวนหุ้มสายไฟฟ้า ทุกครั้งที่มีการทำความสะอาด และพิจารณาเปลี่ยนตามจำเป็น
- ทำความสะอาดดวงโคมอย่างน้อยปีละครั้ง และทุกครั้งที่มีการซ่อมบำรุง

4. โรงงานต้องมีการทำความสะอาดเพดาน ผนัง และพื้นอย่างน้อยปีละครั้ง และพิจารณาทาสีใหม่ตามสมควร

ปัจจุบันยังไม่มีข้อกำหนดมาตรฐานการใช้พลังงานในระบบแสงสว่างใน โรงงานควบคุม (โรงงานติดตั้งเครื่องวัดไฟฟ้าหรือหม้อแปลง ขนาดตั้งแต่ 1,000 กิโลวัตต์ หรือ 1,175 กิโลโวลต์แอมแปร์ขึ้นไป) คงมีแต่กฎกระทรวง ฉบับที่ 1 พ.ศ.2538 ออกตามความในพระราชบัญญัติการ ส่งเสริมการอนุรักษ์พลังงาน พ.ศ.2535 ว่าด้วยกำหนดมาตรฐานหลักเกณฑ์และวิธีการอนุรักษ์พลังงานใน อาคารควบคุม มีการกำหนดการใช้ไฟฟ้าส่องสว่างในอาคารโดยไม่รวมพื้นที่ที่จอดรถ ในหมวด 3 ข้อ 4 ซึ่งสามารถใช้เป็นค่าอ้างอิงมาตรฐานได้ดังต่อไปนี้

1. ในกรณีที่มีการส่องสว่างด้วยไฟฟ้าในอาคาร จะต้องให้ได้ระดับความส่องสว่างสำหรับงานแต่ละประเภทอย่างเพียงพอตามหลักและวิธีการที่ยอมรับได้ทางวิศวกรรม
2. อุปกรณ์ไฟฟ้าสำหรับใช้ส่องสว่างภายในอาคารโดยไม่รวมพื้นที่ที่จอดรถ จะต้องใช้กำลังไฟฟ้าไม่เกินค่าดังต่อไปนี้

(๑) อาคารที่มีการใช้งานหลายลักษณะให้ใช้ค่าในตารางตามลักษณะพื้นที่ใช้งาน
(๒) รวมถึงไฟฟ้าแสงสว่างทั่วไปที่ใช้ในการโฆษณาเผยแพร่สินค้า ยกเว้นที่ใช้ในตู้กระจกแสดงสินค้า

โดยค่าระดับความส่องสว่างนั้น ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ความปลอดภัยในการทำงานเกี่ยวกับภาวะแวดล้อม ได้กำหนดระดับความสว่างขั้นต่ำสำหรับงานแต่ละประเภท ไว้ดังนี้

ส่วนค่าความส่องสว่างที่เหมาะสมนั้น ได้มีการกำหนดมาตรฐานโดยองค์กรที่เกี่ยวข้องในประเทศต่าง ๆ เช่น IES (Illumination Engineering Society) ในประเทศสหรัฐอเมริกา ซึ่งมีการกำหนดไว้ละเอียดมาก แต่มีค่าสูงเกินไป ไม่เหมาะสมกับประเทศเขตร้อนอย่างประเทศไทย ในที่นี้จึงใช้มาตรฐาน JIS ในประเทศญี่ปุ่น และค่าจากหนังสือวิชามนุษย์ปัจจัย Ergonomics ที่เขียนโดย Etiene Grandjean ซึ่งเสนอแนะค่าไว้ดังนี้

สำหรับค่าความสามารถในการสะท้อนแสงสำหรับสำนักงานและโรงงานอุตสาหกรรม IES ได้เสนอแนะไว้ดังนี้

(๓) ความสามารถในการสะท้อนแสงสามารถประมาณได้จากโทนสี และความเรียบเป็นมันของพื้นผิววัสดุ โดยความสามารถในการสะท้อนแสง (สีขาว 100% สีดำ 0%) ของวัสดุ และสีต่าง ๆ เป็นดังนี้

 - วัสดุที่มีผิวสะท้อนแสง เช่น อะลูมิเนียม, กระดาษขาว, สีสะท้อนแสง  80-95%
 - อิฐเคลือบเป็นมันสีขาว, เหล็กชุบสังกะสีทาสีขาว, แลกเกอร์สีขาว, สีเงิน, สีขาว 60-80%
 - อิฐสีเหลืองอ่อน, หินอ่อนหรือกรวดล้างสีขาว, สีอะลูมิเนียม, สีครีม, สีโทนอ่อน 40-60%
 - คอนกรีต, ไม้ผิวเรียบ, หินล้างสีเทา, สีโทนทึบ (น้ำตาล, แดง, เขียว, น้ำเงิน, เทา) 20-40%
 - ยางมะตอย, คอนกรีตสีน้ำตาลหรือดำ, หินชนวนสีเทา, อิฐสีแดง, สีโทนทึบเข้ม   0-20%