No.283

ศิริพร วันฟั่น

 

 

ความรับผิดชอบต่อสังคมของธุรกิจ (Corporate Social Responsibility) หรือที่เรามักจะคุ้นหูกันในชื่อเรียกสั้น ๆ ว่า “CSR” กำลังกลายเป็นกระแสที่มาแรง ซึ่งหากจะมองโดยเผิน ๆ ก็จะเป็นแค่เรื่องของการทำกิจกรรมเพื่อสร้างภาพลักษณ์ที่ดีขององค์กรเท่านั้น แต่หากจะมองให้ลึกซึ้งถึงที่ไปที่มาและความจำเป็นของซีเอสอาร์แล้ว คงต้องกลับไปดูกันตั้งแต่ต้นสายปลายเหตุว่า ทำไมองค์กรธุรกิจต่าง ๆ จึงต้องให้ความสำคัญกับเรื่องนี้

 

          ตั้งแต่ตอนที่ 13-16 เราได้กล่าวถึงหัวข้อที่ (3) การดำเนินการผลิตด้วยความรับผิดชอบ (Implementing Responsible Production) ในหัวข้อย่อย (3.3) ชุดฝึกอบรมสำหรับการผลิตด้วยความรับผิดชอบ (Responsible Production Training Package) (ที่ประกอบไปด้วย 18 โมดูล พร้อมเครื่องมือที่เกี่ยวข้อง) โดยได้กล่าวจนจบโมดูลที่ 1-4 และได้กล่าวต่อในเนื้อหาโมดูลที่ 5 การบ่งชี้และจำแนกประเภทความเป็นอันตราย (Hazard Identification and Classification) ในส่วนของระบบและสัญลักษณ์ที่ใช้ในการติดฉลากสารเคมีอันตราย ซึ่งใช้บังคับในสหภาพยุโรป โดยได้กล่าวจนจบระบบการจำแนกประเภท การติดฉลาก และบรรจุภัณฑ์สำหรับสารเดี่ยวหรือสารผสมของสหภาพยุโรป (ฉบับเดิม) รวมทั้งได้กล่าวต่อถึงระบบการจำแนกฯ ฉบับใหม่ ในส่วนของกรอบเวลาดำเนินการเปลี่ยนผ่าน และการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญเมื่อเปรียบเทียบระหว่าง CLP (ฉบับใหม่) และ DSD/DPD (ฉบับเก่า) ที่ประกอบไปด้วย (1) คำศัพท์เฉพาะที่ใช้สำหรับการจำแนกประเภทและการติดฉลาก (Terminology) (2) การจำแนกประเภทความเป็นอันตราย (Hazard Classification) และ (3) การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นกับฉลาก (Labels) ในข้อ 3.1-3.5

 

          ส่วนในบทความนี้ ก็จะมาว่ากันต่อในข้อ 3.6 ดังนี้

 

3. การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นกับฉลาก (Labels) (ต่อ)

 

          3.6 ฉลากที่ควบรวมการขนส่งและการจัดหา (Combined Transport and Supply Labelling)

 

          เมื่อสารเดี่ยวและสารผสมที่อันตรายได้ถูกบรรจุอยู่ในบรรจุภัณฑ์เดี่ยว (Single Packaging) เช่น ถัง (Drum) หรือบรรจุภัณฑ์ชนิด IBCs ผู้ผลิตหรือผู้จัดจำหน่ายอาจจะตัดสินใจที่จะไม่ใช้รูปสัญลักษณ์ใด ๆ ของ CLP ถ้าจะเป็นการซ้ำซ้อนกับฉลากแสดงประเภทความเป็นอันตรายที่ติดไว้เพื่อใช้ในการขนส่งสินค้าอันตราย อย่างไรก็ตาม ผู้ผลิตหรือผู้จัดจำหน่ายจำเป็นต้องตรวจสอบฉลากทั้งหมดที่อยู่บนบรรจุภัณฑ์ ทั้งการจัดหาและการขนส่ง เพื่อให้มั่นใจว่าจะไม่หลงลืมข้อมูลใด ๆ บนฉลาก

 

ตารางที่ 38 แสดงข้อแตกต่างระหว่างองค์ประกอบของฉลากภายใต้ระเบียบ DSD/DPD และ กฎระเบียบ CLP

 

 

          ตัวอย่างที่ 3 เปรียบเทียบองค์ประกอบที่สำคัญบนฉลากภายใต้ระเบียบ DSD/DPD และกฎระเบียบ CLP โดยยกตัวอย่างเป็นสารกลูตาราลดีไฮด์ (Glutaraldehyde)

 

 

          ตัวอย่างที่ 4 ฉลากสำหรับสารเดี่ยวอันตราย (Hazardous Substance Label) ภายใต้กฎระเบียบ CLP

 

 

 

          ตัวอย่างที่ 5 ฉลากสำหรับสารผสมอันตราย (Hazardous Mixture Label) ภายใต้กฎระเบียบ CLP

  

 

          ตัวอย่างที่ 6 ฉลากควบรวมการจัดหาและการขนส่ง (Combined Supply and Transport Label) ภายใต้กฎระเบียบ CLP

 

 

 

4. เอกสารข้อมูลความปลอดภัย (Safety Data Sheets: SDS)

  

          เป็นข้อกำหนดภายใต้กฎระเบียบ REACH ที่กำหนดให้ผู้ผลิตหรือผู้จัดจำหน่าย ได้จัดทำเอกสารข้อมูลความปลอดภัย (SDS) เพื่อใช้เป็นเครื่องมือสำคัญในการสื่อสารด้วยการให้ข้อมูลอย่างเพียงพอตลอดซัพพลายเชน เพื่อให้เกิดความปลอดภัยในการใช้งานสารเดี่ยวและสารผสมที่เกี่ยวข้อง โดยรูปแบบใหม่นี้ จะมีความสอดคล้องกับรูปแบบตามคำแนะนำของ GHS มากขึ้น และยังจะมีข้อมูลเพิ่มเติมที่สร้างขึ้นมาโดย REACH นอกจากนี้ 16 หัวข้อที่คุ้นเคยกัน รวมถึงข้อมูลในแต่ละส่วนของ SDS จะถูกจัดแจงภายใต้ชุดของหัวข้อย่อยมาตรฐาน ซึ่งจะทำให้ง่ายต่อการค้นหาข้อมูลตามที่ผู้ใช้ต้องการ ข้อกำหนดของ SDS ใหม่นี้ยังต้องการให้ส่วนย่อย (Subsection) ทั้งหมด ต้องมีการเติมเต็มข้อมูลในทุกส่วน โดยไม่ปล่อยให้มีที่ว่างอีกต่อไป แม้ในส่วนที่ 3 จะมีเพียงหัวข้อย่อย 3.1 (สำหรับสารเดี่ยว) และ 3.2 (สำหรับสารผสม) ก็ต้องมีการระบุให้เห็นด้วยเช่นกัน

 

          4.1. 16 หัวข้อของเอกสารข้อมูลความปลอดภัย (SDS) (ที่อยู่ใน Annex II ของ REACH)

  

          1. การบ่งชี้สารเดี่ยว/ สารผสม และบริษัท/กิจการ (Identification of the Substance/Mixture and the Company/Undertaking) มีหัวข้อย่อย 4 ส่วน ได้แก่ 1.1 ตัวบ่งชี้ผลิตภัณฑ์, 1.2 ระบุสิ่งที่เกี่ยวข้องกับการใช้สารเดี่ยวหรือสารผสม และข้อแนะนำในการใช้, 1.3 รายละเอียดผู้ผลิตที่จัดทำเอกสารข้อมูลความปลอดภัยนี้ และ 1.4 หมายเลขโทรศัพท์ฉุกเฉิน

          2. การบ่งชี้ความเป็นอันตราย (Hazards Identification) มีหัวข้อย่อย 3 ส่วน ได้แก่ 1 การจำแนกประเภทสารเดี่ยวหรือสารผสม, 2.2 องค์ประกอบฉลาก และ 2.3 ความเป็นอันตรายอื่น ๆ

          3. องค์ประกอบและข้อมูลเกี่ยวกับส่วนผสม (Composition/Information on Ingredients) มีหัวข้อย่อย 2 ส่วน ได้แก่ 1 สารเดี่ยว และ 3.2 สารผสม

          4. มาตรการปฐมพยาบาล (First Aid Measures) มีหัวข้อย่อย 3 ส่วน ได้แก่ 1 บรรยายถึงวิธีปฐมพยาบาล, 4.2 อาการหรือผลกระทบที่สำคัญ ทั้งแบบเฉียบพลันและเกิดขึ้นตามมาภายหลัง และ 4.3 ระบุถึงข้อควรพิจารณาทางการแพทย์ที่ต้องทำทันที และการดูแลรักษาเป็นการเฉพาะที่จำเป็น

          5. มาตรการผจญเพลิง (Firefighting Measures) มีหัวข้อย่อย 3 ส่วน ได้แก่ 1 สารดับเพลิง, 5.2 ความเป็นอันตรายเฉพาะที่เกิดขึ้นจากสารเดี่ยวหรือสารผสม และ 5.3 ข้อแนะนำสำหรับนักผจญเพลิง

          6. มาตรการจัดการเมื่อมีการหกรั่วไหลของสาร (Accidental Release Measures) มีหัวข้อย่อย 4 ส่วน ได้แก่ 6.1 ข้อควรระวังส่วนบุคคล อุปกรณ์ป้องกันอันตราย และขั้นตอนรับภาวะฉุกเฉิน,2 ข้อควรระวังด้านสิ่งแวดล้อม, 6.3 วิธีการและวัสดุสำหรับกักเก็บและทำความสะอาด และ 6.4 การอ้างอิงไปยังส่วนอื่น ๆ

          7. การขนถ่าย เคลื่อนย้าย ใช้งาน และการเก็บรักษา (Handling and Storage) มีหัวข้อย่อย 3 ส่วน ได้แก่ 7.1 ข้อควรระวังในการขนถ่าย เคลื่อนย้าย ใช้งาน และการเก็บรักษาได้อย่างปลอดภัย, 7.2 สภาวะการเก็บรักษาอย่างปลอดภัย รวมทั้งข้อห้ามในการเก็บรักษาสารที่เข้ากันไม่ได้ (Incompatibility) และ 7.3 การใช้ในขั้นตอนท้ายสุดเป็นการเฉพาะ

          8. การควบคุมการรับสัมผัสและการป้องกันส่วนบุคคล (Exposure Controls/Personal Protection) มีหัวข้อย่อย 2 ส่วน ได้แก่ 8.1 ค่าต่าง ๆ ที่ใช้ควบคุมการรับสัมผัส (Control Parameters) และ 8.2 ควบคุมการรับสัมผัส (Exposure Controls)

          9. สมบัติทางกายภาพและทางเคมี (Physical and Chemical Properties) มีหัวข้อย่อย 2 ส่วน ได้แก่ 9.1 ข้อมูลเกี่ยวกับสมบัติพื้นฐานทางกายภาพและทางเคมี และ 9.2 ข้อมูลอื่น ๆ

          10. ความเสถียรและการเกิดปฏิกิริยา (Stability and Reactivity) มีหัวข้อย่อย 6 ส่วน ได้แก่ 10.1 การเกิดปฏิกิริยา, 10.2 ความเสถียรทางเคมี, 10.3 ความเป็นไปได้ในการเกิดปฏิกิริยาทางเคมี, 10.4 สภาวะที่ควรหลีกเลี่ยง, 10.5 วัสดุที่เข้ากันไม่ได้ และ 10.6 ความเป็นอันตรายของสารที่เกิดจากการสลายตัว

          11. ข้อมูลด้านพิษวิทยา (Toxicological Information) มีหัวข้อย่อย 1 ส่วน ได้แก่ 1 ข้อมูลเกี่ยวกับผลกระทบด้านพิษวิทยา

          12. ข้อมูลด้านนิเวศวิทยา (Ecological Information) มีหัวข้อย่อย 6 ส่วน ได้แก่ 1 ความเป็นพิษ, 12.2 การตกค้างยาวนานและความสามารถในการย่อยสลาย, 12.3 ศักยภาพในการสะสมทางชีวภาพ, 12.4 การเคลื่อนย้ายในดิน, 12.5 ผลการประเมินสาร PBT และ vPvB และ 12.6 ผลกระทบในทางเสียหายอื่น ๆ

          13. ข้อพิจารณาในการกำจัด (Disposal Consideration) มีหัวข้อย่อย 1 ส่วน ได้แก่ 1 วิธีการกำจัดของเสีย

          14. ข้อมูลการขนส่ง (Transport Information) มีหัวข้อย่อย 7 ส่วน ได้แก่ 1 หมายเลขสหประชาชาติ, 14.2 ชื่อที่ถูกต้องในการขนส่งของสหประชาชาติ, 14.3 ประเภทความเป็นอันตรายสำหรับการขนส่ง, 14.4 กลุ่มการบรรจุ (ถ้ามี), 14.5 ความเป็นอันตรายต่อสิ่งแวดล้อม, 14.6 ข้อควรระวังพิเศษสำหรับผู้ใช้งาน และ 14.7 การขนส่งด้วยภาชนะขนาดใหญ่ ให้เป็นไปตาม Annex II ของ MAROL 73/78 และ IBC Code

          15. ข้อมูลด้านกฎข้อบังคับ (Regulatory Information) มีหัวข้อย่อย 2 ส่วน ได้แก่ 15.1 กฎระเบียบ/ข้อกฎหมายด้านความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อม ที่เฉพาะเจาะจงสำหรับสารเคมีหรือสารผสม และ 15.2 การประเมินความปลอดภัยของสารเคมี

          16. ข้อมูลอื่นๆ (Other Information)

 

          ณ ตอนนี้ เท่ากับว่าโมดูล “การบ่งชี้และจำแนกประเภทความเป็นอันตราย (Hazard Identification and Classification)” นั้น ได้กล่าวถึงระบบและสัญลักษณ์ที่ใช้สำหรับการติดฉลากสารเคมีอันตราย ที่ใช้บังคับในสหภาพยุโรป ที่เป็นระบบการจำแนกประเภท การติดฉลาก และบรรจุภัณฑ์สำหรับสารเดี่ยวหรือสารผสมของสหภาพยุโรปทั้งฉบับเดิมและฉบับใหม่จนจบแล้ว ลำดับถัดไปก็จะได้กล่าวต่อถึงการบ่งชี้และจำแนกประเภทความเป็นอันตรายในฟากฝั่งของอเมริกาบ้าง ในส่วนที่เกี่ยวข้องกับป้ายสัญลักษณ์ที่บ่งชี้ถึงความเป็นอันตราย ที่มุ่งเน้นประโยชน์เบื้องต้นไปที่การป้องกันอัคคีภัย (Fire Protection) และให้ข้อมูลพื้นฐานสำหรับเจ้าหน้าที่กู้ภัย (Emergency Personnel) ตามเนื้อหาด้านล่างนี้

 

          2. NFPA 704: Hazard Rating System

  

          เป็นระบบมาตรฐานสำหรับบ่งชี้ความเป็นอันตรายของวัสดุ เพื่อใช้ในการตอบโต้ภาวะฉุกเฉิน (Standard System for the Identification of the Hazards of Materials for Emergency Response) ที่ถูกกำหนดและรักษามาตรฐานโดยสมาคมป้องกันอัคคีภัยแห่งชาติ (National Fire Protection Association: NFPA) ของสหรัฐอเมริกา โดยได้รับการพัฒนาและปรับปรุงเรื่อยมาตั้งแต่ปี ค.ศ.1960 จุดมุ่งหมายแรกเริ่มเดิมที ก็เพื่อใช้ในการป้องกันอัคคีภัยและเป็นข้อมูลเบื้องต้น สำหรับหน่วยกู้ภัยหรือเจ้าหน้าที่ดับเพลิง โดยที่ NFPA 704 เป็นระบบที่เรียบง่าย สามารถจดจำและเข้าใจได้โดยง่าย ในการบ่งชี้อันตรายเฉพาะของวัสดุและความรุนแรงของอันตราย ที่อาจเกิดขึ้นในช่วงระหว่างการตอบโต้ภาวะฉุกเฉิน โดยระบบจะระบุอันตรายที่มีผลกระทบต่อสุขภาพ ความไวไฟ ความไม่เสถียร/ความว่องไวในการเกิดปฏิกิริยา และความเป็นอันตรายพิเศษที่ปรากฏขึ้น จากการสัมผัสในระยะเวลาอันสั้นหรือฉับพลัน ที่เป็นผลสืบเนื่องมาจากเพลิงไหม้ การหกรั่วไหล หรือภาวะฉุกเฉินอื่น ๆ ที่คล้ายคลึงกันนี้ ซึ่งเมื่อมองเห็นป้ายสัญลักษณ์ NFPA 704 ก็จะทำให้เกิดภาพรวมของอันตราย ที่อาจจะต้องเผชิญจากวัสดุอันตรายเหล่านั้น และสามารถลำดับความรุนแรงของอันตรายที่เกี่ยวข้อง เช่น การป้องกันไฟ การสัมผัส และการควบคุม

 

          ป้าย NFPA 704 จะให้รูปสัญลักษณ์แจ้งเตือนอันตราย เพื่อคุ้มครองป้องกันสุขภาพและความปลอดภัยของเจ้าหน้าที่กู้ภัย เป็นสิ่งหนึ่งที่ช่วยในการวางแผนเพื่อปฏิบัติการควบคุมเพลิงไหม้ และตอบโต้ภาวะฉุกเฉินที่มีประสิทธิภาพ (ที่รวมทั้งการทำความสะอาดภายหลังเสร็จสิ้นภารกิจด้วย) สำหรับเหตุที่เกิดขึ้นในสถานประกอบกิจการ หรือสถานที่จัดเก็บสารเคมี (โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับพื้นที่ที่ความเป็นอันตรายของวัสดุ ยังไม่พร้อมแจ้งหรือยังไม่เป็นที่ทราบ ข้อมูลความเป็นอันตรายของอาชีพการงาน หรือข้อควรระวัง มีไม่เพียงพอ) ซึ่งจะทำให้รับทราบข้อมูลเบื้องต้นถึงชนิด และระดับของอันตรายภายในพื้นที่ ที่สามารถทำให้พวกเขาตัดสินใจได้ง่ายขึ้นว่า สมควรที่จะอพยพออกนอกพื้นที่ หรือจะเริ่มต้นขั้นตอนควบคุม นอกจากนี้ยังสามารถช่วยบุคลากร วิศวกร เจ้าหน้าที่โรงงาน และเจ้าหน้าที่ความปลอดภัย ที่ได้รับมอบหมายในการจัดทำสินค้าคงคลัง และประเมินความเป็นอันตรายที่เกี่ยวข้องกับวัสดุในสถานประกอบกิจการ โดยสามารถแจ้งเตือนบุคลากรให้ทราบถึงระดับความเป็นอันตรายของสารเคมี และช่วยให้คำนึงถึงสิ่งที่จำเป็นสำหรับการจัดเก็บสารเคมีและอุปกรณ์ฉุกเฉินที่ควรจัดเตรียมไว้

 

          ระบบมาตรฐาน NFPA 704 จะใช้ป้ายแจ้งเตือนอันตรายที่เป็นรูปทรงเพชร (รูปสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด) ที่เรียกว่า “NFPA diamond” หรือที่เรียกเป็นภาษาปากทั่วไปในหมู่เจ้าหน้าที่กู้ภัย หรือนักผจญเพลิงว่า “เพชรไฟ (Fire Diamond)” โดยเป็นรูปสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัดขนาดเล็กเท่ากัน 4 ชิ้นมาเรียงประกบเข้าด้วยกันทั้งด้านบน–ล่าง-ซ้าย และขวา กลายเป็นรูปสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัดขนาดใหญ่ แต่ละส่วนจะบ่งชี้ “ประเภทความเป็นอันตราย (Hazard Category)” พร้อมจำแนกความแตกต่างกันด้วยรหัสสีเฉพาะ (Color Codes) ที่มีความหมายดังนี้ คือ ความไวไฟ (Flammability) อยู่ด้านบนบนพื้นแดง, ผลกระทบต่อสุขภาพ (Health) อยู่ด้านซ้ายมือบนพื้นน้ำเงิน, ความว่องไวในการเกิดปฏิกิริยา (Reactivity) อยู่ด้านขวามือบนพื้นเหลือง และข้อมูลพิเศษ (Special Notice)/ข้อควรระวังพิเศษ (Special Precautions) อยู่ด้านล่างบนพื้นขาว นอกจากนี้ ก็มีการระบุ “ระดับความรุนแรงของอันตราย (Hazard Severity Level)” ให้สำหรับแต่ละประเภทความเป็นอันตรายเหล่านั้น ที่ถูกบ่งชี้ด้วยตัวเลข ไล่เรียงตั้งแต่ 0 = ไม่มีอันตรายที่ผิดปกติ (No Unusual Hazard), 1 = อันตรายเล็กน้อย (Minor Hazard), 2 = อันตรายปานกลาง (Moderate Hazard), 3 = อันตรายสูง (Severe Hazard) และ 4 = อันตรายสูงมาก (Extream Hazard) (ดูภาพที่ 2,3 และรายละเอียดในตารางที่ 39 ประกอบ)

 

 

ตารางที่ 39 แสดงระดับความรุนแรงของความเป็นอันตราย (Hazard Severity Level) ที่สัมพันธ์กับรหัสสี (Color Code) และหมวดหมู่ความเป็นอันตราย (Hazard Category)

  

 

          ในการระบุระดับความรุนแรงของอันตราย (Hazard Severity Level) สำหรับแต่ละประเภทความเป็นอันตรายของวัสดุหรือสารเคมีนั้น ควรจัดทำโดยบุคลากรที่มีความสามารถทางเทคนิคและมีความรู้เกี่ยวกับอันตรายที่แท้จริงของวัสดุหรือสารเคมีเหล่านั้น รวมทั้งมีประสบการณ์ในการแปลความ ‘เกณฑ์อันตราย’ ซึ่งสามารถหาข้อมูลในการจัดอันดับที่อยู่ใน Chapter 4 ของมาตรฐานนี้ แต่โดยทั่วไปแล้ว เมื่อสารเคมีเข้ามาสู่โรงงานก็จะมาพร้อมกับเอกสารข้อมูลความปลอดภัยสารเคมี (MSDS) ของสารเคมีเหล่านี้ และ MSDS นี้ก็จะมี NFPA diamond พร้อมกับระบุระดับความรุนแรงของอันตราย ไว้เรียบร้อยแล้ว ซึ่งสามารถนำไปทำป้ายติดได้เลย

 

          ในกรณีที่มีสารเคมีหลากหลายอยู่ในสถานประกอบกิจการ ป้ายสัญลักษณ์ NFPA 704 ควรจะบ่งชี้ระดับความเป็นอันตรายสำหรับพื้นที่นั้น ไม่ใช่สารเคมีตัวใดตัวหนึ่ง เช่น ภายนอกอาคารควรมีป้ายสัญลักษณ์ที่แสดงระดับความเป็นอันตรายสูงสุดของเหล่าสารเคมีทั้งหมดที่อยู่ด้านใน ในขณะที่พื้นที่หรือห้องเฉพาะที่อยู่ด้านในอาคารก็ควรมีป้ายสัญลักษณ์ที่แสดงระดับความเป็นอันตรายที่เฉพาะเจาะจงได้มากกว่ากับสารเคมีที่อยู่ด้านในนั้น นั่นหมายถึงว่า ถ้าจะใช้ป้ายเดียวแทนสารมากกว่าหนึ่งชนิด ตัวเลขระดับความเป็นอันตรายที่ระบุในป้ายในส่วนที่เป็นผลกระทบต่อสุขภาพ (Health) ความไวไฟ (Flammability) และความว่องไวในการเกิดปฏิกิริยา (Reactivity) ก็ควรจะบ่งชี้ระดับความเป็นอันตรายมากที่สุดในระหว่างสารเคมีเหล่านั้นในแต่ละส่วน และพึงระวังกับการระบุตัวเลขที่บ่งชี้ระดับความเป็นอันตรายของวัสดุที่อาจมีปริมาณสารเพียงเล็กน้อยแต่มีตัวเลขระดับความอันตรายสูงกว่าตัวอื่น ซึ่งอาจทำให้เข้าใจผิดหรือไขว้เขวได้ ดังนั้น จึงควรพิจารณาปริมาณสารเคมีประกอบกันด้วย ซึ่งโดยทั่วไปแล้ว กฎหมายจะมีการกำหนดปริมาณขั้นต่ำของสารหรือวัตถุอันตรายที่ต้องแจ้งต่อทางการ ซึ่งอาจต้องอาศัยการตัดสินของผู้เชี่ยวชาญในการเพิ่มหรือลดอันดับตัวเลขให้มีความถูกต้อง แม่นยำมากขึ้นสำหรับการประเมินระดับความรุนแรงของอันตราย ที่อาจจะเกี่ยวเนื่องกับปริมาณ หรือการตอบสนองแบบเสริมฤทธิ์กันของสารเคมีต่างชนิดกัน ฯลฯ ไม่ว่าจะอย่างไรก็ตาม ควรพิจารณาข้อมูลเหล่านี้จากเอกสารข้อมูลความปลอดภัยสารเคมี (MSDS)

 

          เนื่องจากป้ายสัญลักษณ์ NFPA 704 เป็นสิ่งที่ให้ข้อมูลความเป็นอันตรายอย่างรวดเร็วสำหรับเจ้าหน้าที่กู้ภัย จึงควรที่จะมองเห็นได้ง่ายในกรณีที่เกิดภาวะฉุกเฉิน และอยู่ในตำแหน่งที่เจ้าหน้าที่กู้ภัยมักจะใช้เป็นเส้นทางเข้าไปปฏิบัติการ และถ้ามีหลายเส้นทางเข้าสู่พื้นที่ก็ควรมีป้ายสัญลักษณ์ NFPA 704 มากตามไปด้วย ตำแหน่งวางป้ายและจำนวนป้ายควรพิจารณาความเหมาะสม และได้รับความเห็นชอบจากเจ้าหน้าที่กู้ภัยหรือหน่วยดับเพลิงของโรงงาน ซึ่งทาง NFPA ได้แนะนำว่า อย่างน้อย ๆ ป้ายสัญลักษณ์ NFPA 704 ควรถูกติดไว้ในสถานที่เหล่านี้ คือ (1) ผนังด้านนอกที่จะเป็นทางเข้าสู่อาคารหรือโรงงาน (2) ทางเข้าสู่ห้องหรือพื้นที่ และ (3) ผนังด้านนอกของแต่ละสถานที่ที่มีการจัดเก็บ หรือใช้งานสารเคมี นอกจากนี้ ยังสามารถติดไว้ที่ถังบรรจุหรือบรรจุภัณฑ์ ทั้งนี้ ตำแหน่งการติดป้ายสัญลักษณ์ NFPA 704 ควรที่จะสามารถสังเกตเห็นและอ่านได้ง่ายในระยะห่างพอสมควร เหตุผลก็เนื่องจากว่าจุดประสงค์ของป้ายนี้เพื่อเป็นสิ่งช่วยเจ้าหน้าที่กู้ภัยกลุ่มแรกที่เข้าพื้นที่ได้สังเกตเห็นป้าย แล้วเกิดความรวดเร็วในจดจำและบ่งชี้อันตรายของวัสดุอันตรายที่อยู่ด้านใน ทราบถึงความเป็นไปได้ของอันตรายที่อาจเกิดขึ้นในระหว่างเกิดเหตุเพลิงไหม้หรือหกรั่วไหล อีกทั้งยังเป็นสิ่งช่วยตรวจสอบว่า (หากมีความจำเป็น) อุปกรณ์พิเศษใดควรจะถูกใช้ ขั้นตอนดำเนินการ หรือข้อควรระวังในการดำเนินการในระหว่างช่วงเวลาแรกเริ่มของการตอบโต้ภาวะฉุกเฉิน และถ้าเป็นไปได้ควรมีการพิจารณาร่วมกันกับเจ้าหน้าที่กู้ภัย หรือหน่วยดับเพลิงของโรงงานในการหาตำแหน่งติดตั้งที่เหมาะสม จำนวนป้าย รวมถึงขนาดของป้ายด้วย ซึ่งก็ขึ้นอยู่กับว่า ต้องการมองเห็นและอ่านเนื้อหาบนป้ายได้ในระยะห่างเท่าใดจากป้ายและตัวผู้อ่าน รวมทั้งระดับความสูงที่ติดป้ายก็ควรอยู่ในระยะหรือมุมเงยที่พอเหมาะ (ดูภาพที่ 4 ประกอบ) นอกจากนี้ ป้ายสัญญาณ NFPA 704 ควรจะถูกดูแล บำรุงรักษา ไม่ให้ถูกบดบังหรือถูกถอดออก มีความมั่นคง แข็งแรง ตัวเลข/รูปสัญลักษณ์และสีอยู่ในสภาพดี อ่านตัวอักษร/ตัวเลขได้ชัด

 

 

รูปที่ 4 แสดงความสัมพันธ์ระหว่างขนาดของป้ายสัญลักษณ์ NFPA 704 กับช่วงระยะที่สังเกตเห็นและอ่านออก

  

          NFPA 704: Hazard Rating System เป็นระบบมาตรฐานที่สามารถนำไปประยุกต์ใช้กับภาคอุตสาหกรรม การพาณิชย์ และสิ่งอำนวยความสะดวกในการผลิต กระบวนการ สถานที่ใช้หรือจัดเก็บวัตถุอันตราย หรือห้องแล็ปที่มีการใช้สารเคมี แต่ไม่นำมาใช้กับการขนส่งหรือใช้โดยประชาชนทั่วไป เหตุผลก็เพราะ NFPA 704 System มักจะเกิดความสับสนกับป้ายที่กำหนดโดยกรมการขนส่งสำหรับวัตถุอันตราย ดังนั้น มาตรฐานนี้จึงไม่ใช้กับการรับสัมผัสแบบเรื้อรัง หรือกับการรับสัมผัสด้านอาชีพที่ไม่ใช่ภาวะฉุกเฉิน อีกทั้ง NFPA 704 ก็เป็นมาตรฐานบนความสมัครใจ ที่ขึ้นอยู่กับแต่ละส่วนที่เกี่ยวข้องจะกำหนดว่าจะใช้เป็นข้อกำหนดหรือไม่

 

          ตัวอย่างป้ายสัญลักษณ์ NFPA 704

  

          1. โซเดียมไฮดรอกไซด์ (Sodium Hydroxide: NaOH) หรือที่รู้จักกันทั่วไปอีกชื่อหนึ่ง ก็คือ โซดาไฟ อยู่ในรูปของแข็งสีขาว (Solid Form) ดูดความชื้นได้ดีมาก ละลายน้ำได้ดี ใช้ประโยชน์ได้หลากหลาย เช่น ในการผลิตเยื่อและกระดาษ สบู่และผลิตภัณฑ์ผงซักฟอก เคมีภัณฑ์ การทำความสะอาด โรงกลั่นน้ำมัน การใช้งานทางอุตสาหกรรมโลหะ อุตสาหกรรมอาหาร อุตสาหกรรมเส้นใยเรยอน สิ่งทอ และอื่น ๆ ป้าย NFPA 704 ได้บ่งชี้ลักษณะอันตรายและระดับความเป็นอันตรายไว้ ดังนี้ คือ

 

 

รูปที่ 5 แสดงป้าย NFPA 704 สำหรับโซเดียมไฮดรอกไซด์ (Sodium Hydroxide: NaOH)

  

          สีแดง ความไวไฟ (Flammability) มีระดับความเป็นอันตราย = 0 บ่งชี้ว่า เป็นสารไม่ติดไฟ

          สีน้ำเงิน ผลกระทบต่อสุขภาพ (Health) มีระดับความเป็นอันตราย = 3 บ่งชี้ว่า อันตรายอย่างสูง (Extreme Danger) รับสัมผัสช่วงเวลาอันสั้น อาจทำให้บาดเจ็บร้ายแรง ปานกลาง หรือแค่ชั่วคราว กล่าวคือ โซดาไฟสามารถทำให้เกิดอันตรายแก่ร่างกายได้อย่างเฉียบพลัน ถ้าสูดดมฝุ่นควันของสารจะทำให้ระคายเคืองต่อระบบทางเดินหายใจ อาจเกิดปอดอักเสบ น้ำท่วมปอดได้ หากเข้าตาจะมีฤทธิ์ทำลาย ตั้งแต่ระคายเคืองหรือรุนแรงกระทั่งทำให้ตาบอดได้ หากถูกผิวหนังจะทำให้เกิดการไหม้จนเป็นแผลลึก หากรับประทานเข้าไปจะเกิดการไหม้ในปาก ลำคอ และทางเดินอาหาร คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเสีย หมดสติ จนถึงขั้นเสียชีวิต        

          สีเหลือง ความว่องไวในการเกิดปฏิกิริยา (Reactivity) มีระดับความเป็นอันตราย = 1 บ่งชี้ว่า ไม่เสถียรถ้าได้รับความร้อน (Unstable if Heated) แม้ว่าเป็นสารไม่ติดไฟ แต่ถ้าสัมผัสกับสารบางชนิด เช่น กรดเข้มข้น หรือทำปฏิกิริยาอย่างรุนแรงกับน้ำ จะทำให้เกิดปฏิกิริยาเคมีกันจนเกิดความร้อนพอเพียงและทำให้สารที่วางอยู่ใกล้สามารถติดไฟได้ การดับเพลิงจึงต้องดูสารที่เป็นคู่ปฏิกิริยาทางเคมี และรวมถึงการเลือกใช้เครื่องดับเพลิงให้ถูกต้องกับเหตุการณ์ด้วย

          สีขาว สัญลักษณ์พิเศษ (Special Symbol) = COR บ่งชี้ว่า เป็นสารกัดกร่อน (Corrosive) ไม่มีกลิ่น มีฤทธิ์เป็นด่าง ยิ่งเข้มข้นมากยิ่งมีฤทธิ์มาก ร้อน และสามารถกัดผิวหนังให้เปื่อยยุ่ยได้ในระยะเวลาเพียงแค่เสี้ยววินาที

 

          2. แอมโมเนียมไนเตรต (Ammonium nitrate: NH₄NO₃) ในภาพที่ 6 จะสังเกตุได้ว่ามีการติดป้าย NFPA 704 อยู่ด้านหน้าใกล้ประตูทางเข้าโรงเก็บปุ๋ยแอมโนเนียมไนเตรต (Ammonium Nitrate Fertilizer) ที่ไว้จำหน่ายให้ผู้ที่จะนำไปใช้ประโยชน์ในการเกษตรกรรม โดยป้ายได้บ่งชี้ลักษณะอันตรายและระดับความเป็นอันตรายไว้ ดังนี้ คือ

 

          สีแดง ความไวไฟ (Flammability) มีระดับความเป็นอันตราย = 0 บ่งชี้ว่า เป็นสารไม่ติดไฟ ถ้าหากอยู่ภายใต้สภาวะปกติของการเกิดเพลิงไหม้ทั่วไป

          สีน้ำเงิน ผลกระทบต่อสุขภาพ (Health) มีระดับความเป็นอันตราย = 1 บ่งชี้ว่า อันตรายเล็กน้อย (Slightly Hazardous) รับสัมผัสช่วงเวลาอันสั้น อาจทำให้บาดเจ็บร้ายแรง ปานกลาง หรือแค่ชั่วคราว กล่าวคือ แอมโนเนียมไนเตรต เป็นผลึกสีขาวเล็ก ๆ ไม่มีกลิ่น แต่การสัมผัสระยะสั้นสามารถทำให้เกิดอาการระคายเคืองต่อระบบทางเดินหายใจ ผิวหนัง ดวงตา และอาจทำให้เลือดผิดปกติ ปอดเสียหาย

          สีเหลือง ความว่องไวในการเกิดปฏิกิริยา (Reactivity) มีระดับความเป็นอันตราย = 3 บ่งชี้ว่า การเสียดสีหรือความร้อน อาจทำให้ระเบิดกัมปนาทได้ (Shock & Heat May Detonate) กล่าวคือ สามารถระเบิดกัมปนาทได้ถ้าได้รับความร้อนหรือถูกกระตุ้นด้วยพลังงานอย่างรุนแรง ดังเช่น การเสียดสีที่กระตุ้นให้เกิดความร้อนและการปนเปื้อนกับน้ำมันเชื้อเพลิง หรือการสัมผัสกับวัสดุที่เป็นเชื้อเพลิง (เช่น ไม้ กระดาษ น้ำมัน) นอกจากนี้ ความร้อนยังจะทำให้สารเกิดการสลายตัว (อุณหภูมิ 210 ^oC) ที่ให้ก๊าซและฟูมที่เป็นพิษและกัดกร่อนของแอมโมเนียและก๊าซพิษของไนโตรเจนออกไซด์ ดังนั้นการเข้าดับเพลิงควรสวมใส่ SCBA และเนื่องจากสารนี้ละลายน้ำได้ดี จึงสามารถใช้น้ำดับไฟได้ แต่ควรใช้การดับเพลิงจากระยะไกล และห้ามใช้สารเคมีแห้งคาร์บอนไดออกไซด์ในการดับเพลิง

          สีขาว สัญลักษณ์พิเศษ (Special Symbol) = OXY บ่งชี้ว่า เป็นสารออกซิไดซ์ (Oxidizer) ที่เมื่อเกิดการสลายตัวจะให้ออกซิเจน โดยเฉพาะเมื่อได้รับความร้อนจะให้ก๊าซออกซิเจนและก๊าซอื่น ๆ ที่จะทำให้อัตราการเผาไหม้ของเชื้อเพลิงเพิ่มขึ้น รวมทั้งการสัมผัสกับสารที่มีความไวในการให้ออกซิเจนได้ง่าย (เช่น สารอินทรีย์หรือสารเชื้อเพลิงอื่น ๆ) จะทำให้เกิดปฏิกิริยากันอย่างรุนแรง จนทำให้เกิดไฟลุกไหม้ขึ้นหรือถึงขนาดระเบิดได้ด้วยเช่นกันโดยเฉพาะอย่างยิ่งกับโรงเก็บที่มีลักษณะอับอากาศ

  

 

รูปที่ 6 แสดงการติดป้าย NFPA 704 อยู่ด้านหน้าใกล้ประตูทางเข้าโรงเก็บปุ๋ยแอมโนเนียมไนเตรต (Ammonium Nitrate Fertilizer)

เครดิตภาพ : http://www.firehouse.com/ BY ROBERT BURKE ON DEC 1, 2013

  

          3. โพรเพน (Propane: C₃H₈) ในภาพที่ 7 จะสังเกตุได้ว่ามีการติดป้าย NFPA 704 ที่ถังเก็บ โดยป้ายได้บ่งชี้ลักษณะอันตรายและระดับความเป็นอันตรายไว้ ดังนี้ คือ

  

 

รูปที่ 7 แสดงการติดป้าย NFPA 704 ที่ถังเก็บโพรเพน (Propane)

เครดิตภาพ : GIPhotoStock/Visuals Unlimited,

  

          สีแดง ความไวไฟ (Flammability) มีระดับความเป็นอันตราย = 4 บ่งชี้ว่า ไวไฟอย่างมาก (Very Flammable) มีจุดวาบไฟ = -104^oC อุณหภูมิที่ติดไฟได้เอง = 450 ^oC ไอของสารหนักกว่าอากาศ และสามารถไหลไปตามพื้นได้จึงสามารถติดไฟในระยะห่างออกไปได้ การเขย่า การสั่นและอื่นๆ ทำให้เกิดไฟฟ้าสถิตได้

          สีน้ำเงิน ผลกระทบต่อสุขภาพ (Health) มีระดับความเป็นอันตราย = 1 บ่งชี้ว่า อันตรายเล็กน้อย (Slightly Hazardous) รับสัมผัสช่วงเวลาอันสั้น อาจทำให้บาดเจ็บร้ายแรง ปานกลาง หรือแค่ชั่วคราว กล่าวคือ โพรเพนเป็นก๊าซอัดเหลว ไม่มีสี ไม่มีกลิ่น สามารถดูดซึมเข้าสู่ร่างกายได้โดยการสูดดม ที่อาจมีผลต่อระบบประสาทส่วนกลาง ทำให้ง่วงซึมและหมดสติได้ การระเหยของสารในสถานะของเหลวอย่างรวดเร็วอาจทำให้เกิดอาการน้ำแข็งกัด (Frostbite - เนื้อเยื่อผิวหนังตายจากความเย็นจัด) บริเวณผิวหนังที่สัมผัสกับสารนี้ได้

          สีเหลือง ความว่องไวในการเกิดปฏิกิริยา (Reactivity) มีระดับความเป็นอันตราย = 0 บ่งชี้ว่า เสถียร (Stable) อย่างไรก็ตาม หากถังเก็บโพรเพนเกิดการรั่ว ของเหลวจะระเหยออกมาอย่างรวดเร็ว ความเข้มข้นสูงของสารนี้ในอากาศจะเกิดการเข้าแทนที่อากาศ (ออกซิเจน) อย่างรวดเร็ว ทำให้เกิดความเสี่ยงอย่างรุนแรงต่อการขาดอากาศหายใจ (หมดสติหรือเสียชีวิต) หากอยู่ในพื้นที่ปิดมิดชิด ดังนั้น หน่วยกู้ภัยหรือพนักงานดับเพลิงต้องตรวจปริมาณของออกซิเจนก่อนเข้าไปในพื้นที่เกิดเหตุ สวมใส่ชุดป้องกันที่ครบถ้วนรวมถึง SCBA เข้าพื้นที่เกิดเหตุ ปิดถังเก็บโพรเพน ถ้าปิดไม่ได้และไม่ก่อให้เกิดความเสี่ยงต่อบริเวณใกล้เคียง ก็ปล่อยให้ไฟค่อย ๆ ดับไปเอง หรือตั้งถังเก็บโพรเพนที่รั่วขึ้นเพื่อป้องกันการรั่วไหลของก๊าซเหลว ลดอุณหภูมิของถังเก็บโดยการฉีดน้ำ ห้ามฉีดน้ำลงบนสารที่อยู่ในสถานะของเหลว ทำการดับไฟจากที่กำบังอย่างปลอดภัย สามารถดับไฟด้วยสารดับเพลิงผงหรือคาร์บอนไดออกไซด์ อย่าลืมเคลื่อนย้ายแหล่งที่ติดไฟได้ทั้งหมดให้ออกห่างจากถังเก็บ

 

          ขอฝากข่าวประชาสัมพันธ์ทิ้งท้ายกันสักนิด อย่าลืม อย่าพลาด เที่ยวชม “งานสัปดาห์ความปลอดภัยในการทำงานแห่งชาติ (National Safety Week)” ครั้งที่ 30 ภายใต้คำขวัญประจำงาน “แรงงานปลอดภัย สุขภาพอนามัยดี นำประเทศมั่นคง มั่งคั่ง ยั่งยืน” ระหว่างวันที่ 30 มิ.ย. และ 1–2 ก.ค.2559 นี้ ณ ศูนย์แสดงนิทรรศการและการประชุมไบเทค บางนา กทม. ในงานพบกับกิจกรรมมากมายเกี่ยวกับความปลอดภัยในการทำงาน ทั้งการสัมมนาวิชาการ นิทรรศการและโชว์นวัตกรรมด้านความปลอดภัย การออกบูธของหน่วยงานภาครัฐ มหาวิทยาลัยและบริษัทเอกชนชั้นนำ การประกวดด้านความปลอดภัย การแสดงบนเวทีกลาง ตลอดจนเลือกซื้ออุปกรณ์ความปลอดภัยในราคาสุดพิเศษจากบริษัท/ผู้แทนจำหน่ายโดยตรง

 

 

********** ติดตามอ่านตอนต่อไปในฉบับหน้า *********

 

แหล่งข้อมูลอ้างอิง
• Responsible Production for Chemical Hazard Management, Lessons Learned from Implementation, UNEP 2013.
• Responsible Production Handbook, Introduction to the Responsible Production Guidance and Toolkit, UNEP 2010.
• Responsible Production Framework, UNEP 2009.
• UNEPs Handbook for Responsible Production (UNEP &AccountAbility 2009).
• Corporate Social Responsibility and Safety and Health at Work: Global Perpectives, Local Practices, Working on Safety Conference, Roros, Norway, 7–10 September, 2010.